W jaki sposób sąd dzieli spadek?

Jeśli został sporządzony testament to sąd w miarę możliwości powinien uszanować wolę zmarłego i wydać postanowienie o dziale spadku w taki sposób, w jaki życzyłby sobie tego spadkodawca. 

Jeśli nie został sporządzony żaden testament, a spadkobiercy dziedziczący na podstawie ustawy zgadzają się między sobą co do podziału majątku to sąd ich wysłuchuje i wydaje postanowienie z uwzględnieniem ich propozycji działowej. W pewnych przypadkach jednak sąd nie może uszanować woli spadkobierców np. jeśli zaproponowany przez nich podział majątku jest niezgodny z prawem, albo dział spadku zaproponowany przez nich napotkałby na pewne techniczne problemy. Jeśli natomiast rzeczy, która wchodzi do spadku nie da się podzielić to: 

• Rzecz może zostać przyznana na własność tylko jednemu spadkobiercy pod warunkiem, że musi on spłacić pozostałych spadkobierców żeby nie ponieśli oni straty. Sąd ustali wtedy w jaki sposób ma zostać dokonana spłata, w jakich ratach,terminach i ewentualnie z jakimi odsetkami (raty muszą być spłacone maksymalnie w ciągu10 lat),

• Sąd może podjąć decyzje o sprzedaży rzeczy i podziale uzyskanejkwoty na wszystkich spadkobierców.

Po wydaniu przez sąd postanowienia spadek przestaje być majątkiem wspólnym spadkobierców.

Co zrobić jeśli nie zgadzamy się z postanowieniem sądu?

Postanowienia sądu co do zasady nie zawierają uzasadnienia – jeśli więc chcemy dowiedzieć się jakie były powody, dla których sąd wydał określone postanowienie, powinniśmy w ciągu 7 dni od dnia jego wydania złożyć w sądzie wniosek o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie postanowienia z uzasadnieniem na wskazany przez nas adres.

Następnie, możemy złożyć apelację- mamy na to 14 dni liczonych od momentu, w którym doręczono nam postanowienie wraz z uzasadnieniem. Jeśli nie składaliśmy wniosku o sporządzenie uzasadnienia, termin 14 dni biegnie od momentu wydania postanowienia. Jeśli przepadnie nam termin, postanowienie się prawomocni i nie będziemy mieć już żadnej możliwości zaskarżenia postanowienia.

UWAGA– postanowienie nie uprawomocni się jeśli druga strona wniesieapelację.

Apelacje wnosimy do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, ale robimy to za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone postanowienie. Jeśli np. orzeczenie zostało wydane przez Sąd Rejonowy w Oławie, apelację wniesiemy do Sądu Okręgowego we Wrocławiu, ale złożymy ją w biurze podawczym w Sądzie Rejonowym w Oławie. Apelacja powinna wyglądać następująco:

Różnice między dziedziczeniem ustawowym a dziedziczeniem testamentowym

Możemy wyróżnić dwa rodzaje dziedziczenia – ustawowe i testamentowe. W większości przypadków spadkobiercy dziedziczą na podstawie ustawy, czyli wtakiej kolejności jaka została określona w kodeksie cywilnym. Dzieje się tak ponieważ rzadko zdarza się żeby spadkodawca zostawił testament, w którym określił, kto otrzyma jakie przedmioty ze spadku. Jeśli jednak taki testament zostanie sporządzony, kolejność określona w kodeksie cywilnym nie ma znaczenia, ponieważ spadkobiercy będą dziedziczyć zgodnie z wolą spadkodawcy wyrażoną w testamencie.

Dziedziczenie ustawowe, czyli kto po kim dziedziczy i w jakiej kolejności.

Kodeks cywilny dokładnie określa jakie są grupy spadkobierców ikto dziedziczy w jakiej kolejności. Taka kolejność może nie zawsze podobać się spadkodawcy, ale przyjmuje się, że skoro nie zostawia on testamentu, to znaczy, że się na nią godzi. Kolejność dziedziczenia zgodnie z kodeksem cywilnym wygląda następująco:

Pierwsza grupa spadkobierców

W pierwszej kolejności po spadkodawcy dziedziczy małżonek wraz z dziećmi. Nie ma tutaj znaczenia czy dzieci pochodzą z małżeństwa czy nie – każde dziecko może dojść do spadku po jednym z rodziców (wyjątkowo- dzieci nie mogą dziedziczyć jeśli ojcostwo lub macierzyństwo zostały zaprzeczone lub unieważniono uznanie dziecka).

Dzieci i małżonek dziedziczą w częściach równych. Należy jednak pamiętać o zasadzie, że część spadku przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 (czyli 25% spadku).

Nie ma problemu jeśli jest tylko 2 spadkobierców – wtedy każdy dostaje po połowie spadku. Nie ma także problemu, gdy dziedziczą 3 osoby – każda z nich dostanie po 1/3 spadku. W przypadku 4 osób każdy otrzyma po 1/4. Komplikacje natomiast pojawiają się jeśli dzieci była przynajmniej czwórka i do spadku, razem z małżonkiem, uprawnionych jest 5 osób. Wtedy małżonek dostaje 1/4 spadku, a pozostałą część (3/4 spadku) dzieli się na czwórkę dzieci.

Przykład:

Do spadku po tragicznie zmarłym Stefanie dochodzi jego żona oraz 2 dzieci. Cały spadek jest wart 180.000,00 zł. Po podzieleniu spadku na równe części każdy otrzyma po 60.000,00 zł(czyli po 1/3 spadku). 

Gdyby Stefan miał piątkę dzieci to po podzieleniu spadku na pięć równych części każdy dostałby po 36.000,00 zł. Jednak wtedy należałoby pamiętać o zasadzie, że żona nie może dostać mniej niż 1/4 spadku, co oznacza, że z tych 180.000,00 zł należałoby się jej 45.000,00 zł. Pozostałe 135.000,00 zł podzielilibyśmy po równo na czwórkę dzieci – każde z nich dostałoby 33.750,00 zł.

UWAGA:

Są trzy sytuacje, w których małżonek nie dziedziczy (!):

1) Orzeczono rozwód– musi on zostać orzeczony przed śmiercią małżonka (nie można wszcząć sprawy o rozwód po śmierci małżonka). Małżonek nie dziedziczy także jeśli przed śmiercią spadkodawca wystąpił do sądu z pozwem o rozwód lub separację z jego winy, a żądanie to było uzasadnione (także w sytuacji, który rozwód miał zostać orzeczony z winy obu stron można pozbawić małżonka dziedziczenia),

2) Unieważniono małżeństwo– może to nastąpić zarówno przed śmiercią spadkodawcy jak i po jego - nawet jeśli od śmierci minęło trochę czasu. W takiej sytuacji dotychczasowego małżonka traktuje się jakby nigdy nie był małżonkiem i nie otrzymuje on nic ze spadku.

3) Separacja – jeżeli była orzeczona przez sąd przed śmiercią spadkodawcy, ma takie same skutki jak rozwód. Należy jednak zaznaczyć, że nie ma tutaj znaczenia separacja faktyczna, tzn. że małżonkowie mieszkali w różnych miejscach i nie mieli ze sobą kontaktu – separacja musi zostać orzeczona przez sąd.

Kto może żądać wyłączenia małżonka od dziedziczenia?

Wyłączenie małżonka nie następuje automatycznie – decyzję o wyłączeniu podejmuje sąd. Z żądaniem pozbawienia małżonka możliwości dziedziczenia może wystąpić każdy, kto razem z nim dziedziczy (nie dotyczy to dziedziczenia testamentowego!). Ma na to czas 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy, nie dłużej jednak niż rok od śmierci spadkodawcy. Jeśli sąd postanowi o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia to jest on traktowany tak jakby żył krócej niż spadkodawca. Pozew o wyłączenie małżonka od dziedziczenia powinien wyglądać następująco:

• pismo należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Możemy je wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym,
• pismo składamy w takiej ilości egzemplarzy (tj. identycznych kopii) ilu jest pozwanych. Oryginał pisma jest przeznaczony dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 2 egzemplarze pozwu (jeden dla pozwanej i jeden dla sądu). Warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu.
• pismo podlega opłacie w wysokości 5% od wartości przedmiotu sporu (w.p.s.) oznaczonej w pozwie (jako wartość przedmiotu sporu podajemy wartość udziału przypadającego pozwanemu/pozwanej). W omawianym przypadku w.p.s. wynosi 18.000,00 zł, więc przy wniesieniu pozwu trzeba będzie zapłacić 900,00 zł. Opłatę można uiścić gotówką na poczcie (dowód opłaty należy dołączyć do pisma, które składamy w sądzie) lub przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód opłaty należy dołączyć do pozwu).

UWAGA:

Dziedziczenie wygląda inaczej jeśli małżonkowie mieli wspólny majątek!

W  takim  wypadku  na  samym  początku  sąd  dzieli  majątek  wspólny  na połowę  –  jedna połowa należy do zmarłego spadkodawcy, a druga połowa do jego żony. Następnie, połowa należąca do  spadkodawcy  (która  staje  się  spadkiem)  jest  dzielona  między wszystkich  spadkobierców zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym. Oznacza to,że małżonek oprócz swojej połowy majątku otrzyma jeszcze 1/4 spadku po zmarłym.

Przykład:

Stefan i Anna mieli wspólne mieszkanie. Po śmierci Stefana – zgodnie z zasadami ustawowymi – do dziedziczenia uprawniona była Anna wraz z dwójką dzieci. W związku z powyższą zasadą Anna najpierw otrzyma prawo do połowy mieszkania (1/2), a pozostała połowa będąca już spadkiem zostanie podzielona między Annę, córkę Hannę i syna Pawła. 

W efekcie, Anna otrzyma 4/6 domu, Hanna 1/6, a Paweł 1/6.

Co jeśli dziecko zmarło wcześniej niżrodzic?

W takiej sytuacji do dziedziczenia dochodzą też wnuki spadkodawcy. Dostają oni to co przypadłoby zmarłemu dziecku spadkodawcy. Sytuację tą pomoże nam wyobrazić sobie wykres: 

Druga grupa spadkobierców

Grupa druga dochodzi do dziedziczenia jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnych dzieci (albo jeśli dzieci traktowane są tak jakby nie żyły – np. w przypadku uznania je za niegodne dziedziczenia albo jeśli odrzuciły spadek).

Udział każdego z rodziców dziedziczących razem z małżonkiem spadkodawcy wynosi 1/4 spadku. To oznacza, że ojciec dostaje 1/4 spadku, matka dostaje 1/2 spadku a małżonek połowę spadku (1/2).

Jeśli nie zostało ustalone ojcostwo albo macierzyństwo jednegoz rodziców to drugi rodzic dostaje tę część, która by przypadała pierwszemu z rodziców.

UWAGA:

Jeśli małżonek nie żyje, albo jest traktowany tak jak by nie żył to rodzice dziedziczą spadek w częściach równych!

Co jeśli nie ma dzieci, małżonka i jednego z rodziców?
Na to pytanie odpowiemy w następnym podrozdziale, ponieważ do dziedziczenia dochodzi wtedy kolejna grupa spadkobierców – jeden rodzic i rodzeństwo spadkodawcy.

Trzecia grupa spadkobierców

Mogłoby się wydawać, że skoro nie ma małżonka, dzieci i jednego z rodziców to drugi z rodziców dziedziczy cały spadek. Tak jednak nie jest, albowiem zgodnie z prawem w tym przypadku udział, który by przypadał nieżyjącemu rodzicowi otrzymuje rodzeństwo spadkodawcy w częściach równych.

Przykład:

Po śmieci Stefana z rodziny Kowalskich pozostał jego brat, siostra, ojciec i żona Anna. Matka Stefana zginęła kilka lat wcześniej w wypadku samochodowym. Stefan nie pozostawił testamentu, w związku z czym do spadku dochodzą wyżej wymienione osoby. 

Zgodnie z prawem żona dostaje połowę spadku (1/2 spadku), a ojciec ćwierć spadku (1/4). Pozostałą część – 1/4 spadku, która by przypadła matce Stefana – dzieli się na rodzeństwo po połowie. Brat i siostra dostają więc po 1/8 spadku.

UWAGA:

W przypadku rodzeństwa nie ma znaczenia, czy mają oni dwójkę tych samych rodziców czy tylko np. wspólnego ojca, a inną matką. Prawo traktuje tak samo rodzeństwo zwykłe jak i rodzeństwo przyrodnie. Ponadto, jeśli któreś z rodzeństwa nie żyje to wtedy do spadku dochodzą jego dzieci. Sytuacja wygląda w takim przypadku następująco:

Jakie ma uprawnienia małżonek poza tym, że zawsze może żądać połowy majątku wspólnego?Małżonek dziedziczący razem z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy może żądać ponad swoją połowę spadku wydania przedmiotów urządzenia domowego, z których korzystał razem ze spadkodawcą za jego życia lub wyłącznie sam. Małżonek nie może jednak żądać wydania żadnych przedmiotów ponad swoją połowę spadku jeśli:

• przed śmiercią małżonkowie nie utrzymywali ze sobą kontaktów, nie mieszkali razem lub żyli w separacji faktycznej (nie orzeczonej przez sąd),
• małżonek dziedziczy na podstawie testamentu,
• małżonek dziedziczy na podstawie ustawy razem z dziećmi, wnukami, prawnukami mieszkającymi ze spadkodawcą w momencie jego śmierci,
• małżonek  został  uznany  za  niegodnego  dziedziczenia,  odrzucił  spadek  lub  został wyłączony od dziedziczenia.

Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, rodzeństwa, a rodzice nie żyli to cały spadek przypada małżonkowi.

Czwarta grupa spadkobierców

Jeśli spadkodawca nie miał małżonka, dzieci, rodzeństwa, a rodzice nie żyli to spadek przypada w częściach równych jego dziadkom. Jeśli natomiast któryś z dziadków nie żyje to jego część przypada dzieciom dziadków innym niż rodzice spadkodawcy.

Przykład:
Gdyby Stefan nie był żonaty, nie miał dzieci ani rodzeństwa, a jego rodzice zginęliby w wypadku samochodowym, jedynymi spadkobiercami byliby: dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Babcia od strony ojca zmarła przed Stefanem.
Dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca dostaliby w spadku po 1/4 majątku Stefana. Natomiast część przypadająca babci od strony ojca, która już nie żyje przypadłaby do podziału jej synom (czyli wujkom Stefana). Podział by wyglądał następująco:

Jeśli babcia od strony ojca nie miałaby żadnych dzieci to jej część (1/4) przypada pozostałym dziadkom.

Jeśli nie ma dziadków, rodziców, dzieci, rodzeństwa ani małżonka, którzy mogliby dziedziczyć to spadek przypada pasierbom, czyli dzieciom dla których spadkodawca/spadkodawczyni byli ojczymem albo macochą.

Przyk

ł

ad:

Gdyby Ste

f

an nie by

ł

ż

onaty, nie mia

ł

dzieci ani rodze

ń

stwa, a jego rodzice zgin

ę

liby

w wypadku samochodowym, jedynymi spadkobiercami byliby: dziadek od strony matki,

babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Babcia od strony ojca zmar

ł

a przed

Ste

f

anem.

Dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca dostaliby

w spadku po 1/4 maj

ą

tku Ste

f

ana. Natomiast cz

ęść

przypadaj

ą

ca babci od strony ojca, która

ju

ż

nie

ż

yje przypad

ł

aby do podzia

ł

u jej synom (czyli wujkom Ste

f

ana). Podzia

ł

by wygl

ą

da

ł

nast

ę

puj

ą

co:

Piąta grupa spadkobierców

Jeśli brak jakichkolwiek osób, które mogłyby dziedziczyć zgodnie z zasadami, które zostały wymienione powyżej, spadek przypada gminie, w której spadkodawca ostatnio zamieszkiwał przed swoją śmiercią. Jeżeli miejsca zamieszkania nie da się ustalić, albo miejsce to znajdowało się za granicą cały spadek przypada Skarbowi Państwa.

Sytuacja dzieci adoptowanych

Zanim opiszemy sytuację w jakiej znajdują się dzieci adoptowane przy dziedziczeniu z ustawy, musimy wyjaśnić czym jest adopcja i jakie mamy rodzaje adopcji. 

Przez adopcję rozumiemy uznanie biologicznie obcego dziecka jako własne. Zarówno nowi rodzice, jak i nowe dziecko nabywają takie prawa jak w naturalnej rodzinie. Zgodnie z prawem, adoptować można jedynie osobę małoletnią czyli taką, która nie ukończyła 18 lat i nie zawarła związku małżeńskiego. Jeśli dziecko ma więcej niż 13 lat do adopcji wymagana jest zgoda sądu rodzinnego. 

 Możemy wyróżnić dwa rodzaje adopcji:

1) pełną – w przypadku której adoptowane dziecko nabywa identyczne prawa, tak jakby było urodzone w rodzinie, która je adoptuje. Jednocześnie zanikają wszystkie powiązania między dzieckiem a jego prawdziwymi (biologicznymi) rodzicami – od momentu adoptowania dziecko traci jakiekolwiek powiązania z matką i ojcem, którzy je spłodzili, a nowi krewni dziecka traktowani są tak jakby byli jego naturalnymi krewnymi. Krótko mówiąc, dziecko adoptowane w pełni jest traktowane identycznie i ma takie same prawa jakby było naturalnym dzieckiem nowej rodziny.

2) niepełną – która różni się od adopcji pełnej tym, że nowi krewni dziecka nie są traktowani tak jakby byli jego naturalnymi krewnymi. Poza tym wszystko wygląda tak samo jak w przypadku adopcji pełnej.

Adopcja pełna

W przypadku adopcji pełnej dziecko adoptowane nabywa identyczne prawa spadkowe jak dzieci biologiczne spadkodawcy. Oznacza to, że w rodzinie między „prawdziwym” dzieckiem a dzieckiem adoptowanym nie ma żadnej różnicy. Do takiego dziecka odnoszą się wszystkie zasady, które zostały opisane w niniejszym rozdziale.

Przykład:

Stefan i Anna mieli jedno dziecko – Hannę. W wyniku błędu lekarskiego Anna nie mogła mieć więcej dzieci, chociaż bardzo tego chciała. Stefan i Anna zdecydowali więc, że adoptują dziecko – Pawła, którego biologiczni rodzice oddali do domu dziecka zaraz po urodzeniu. Paweł został zaadoptowany w pełni, co oznacza, że ma identyczne prawa jak Hanna. 

Po śmierci Stefana w częściach równych będą dziedziczyć Anna, Hanna i Paweł.Gdyby Paweł miał dzieci, a sam by zmarł przed Stefanem, to do dziedziczenia doszłyby właśnie dzieci (ponieważ są one traktowane jak prawdziwe wnuku Stefana).

Należy przy tym dodać, że jeśli umrą biologiczni rodzice Pawła to Paweł nie będzie po nich dziedziczył, ponieważ w przypadku adopcji pełnej traci on jakiekolwiek powiązania ze swoimi prawdziwymi rodzicami.

W pewnych sytuacjach adopcja pełna może zostać rozwiązana przez sąd. Adopcja ustaje wtedy w momencie uprawomocnienia się orzeczenia tj. w ciągu 14 dni od dnia wydania postanowienia lub doręczenia postanowienia z uzasadnieniem (jeśli składaliśmy wniosek o sporządzenie uzasadnienia). Postanowienie nie uprawomocni się jednak jeśli w w/w terminie zostanie złożona apelacja (która została szczegółowo omówiona w podrozdziale 1.6.2.2.) Rozwiązanie takie nie jest jednak możliwe po śmierci adoptowanego dziecka, albo po śmierci osoby, która adoptowała. 

WYJĄTEK – adoptowane dziecko nie dziedziczy, jeśli osoba, która je adoptowała przed śmiercią wystąpiła do sądu z żądaniem rozwiązania adopcji.

Adopcja niepełna

Jedyna różnica między adopcją pełną i niepełną jest taka, że w przypadku tej drugiej po adoptowanym dziecku nie dziedziczą nowi krewni.

Przykład:

Stefan miał dwójkę dzieci – Pawła i Hannę. Paweł był biologicznym dzieckiem Stefana; Hanna natomiast została adoptowana przez Stefana gdy miała 2 lata. Dziś Hanna ma 30 i dwójkę dzieci. Dnia 1 marca 2010 r. Stefan zginął w wypadku samochodowym, a zaraz po Stefanie, ze smutku po stracie syna, zmarł Władysław – jego ojciec. W takiej sytuacji po Władysławie może dziedziczyć tylko Paweł, a nie może Hanna ani żadne z jej dzieci. Tak samo Władysław nie mógłby dziedziczyć po Hannie, ponieważ nie była ona w pełni adoptowana.

Poza tym w takiej sytuacji Paweł ma prawo dziedziczyć po swoich biologicznych rodzicach (chociaż oni takiego  prawa  nie  mają),  a  także po swoich  biologicznych  krewnych  (np.  innych  dzieciach rodziców, którzy oddali Pawła do domu dziecka).

Co to jest testament?

Testamentem nazywamy dokument, w którym dana osoba zawiera informacje o tym kto i w jakich częściach będzie po niej dziedziczył na wypadek jej śmierci. Jest to jedyny sposób na to, aby zgodnie z prawem samemu określić grupę spadkobierców – żaden inny dokument nie będzie ważny.

Postanowienia  testamentu  nie  mogą  być  realizowane  przed  śmiercią  osoby  która  go napisała. Oznacza  to,  że  wszystkie  życzenia  spadkodawcy  spełniane  są  dopiero  wtedy,  kiedy umrze – nie można np. dzielić majątku spadkowego jeśli ktoś jeszcze żyje, bez względu na to w jakim stanie się znajduje. Spadkodawca nie może też za życia zawrzeć umowy ze spadkobiercami, że po śmierci to właśnie oni otrzymają spadek.

Co powinno się znaleźć w testamencie?

Testament powinien przede wszystkim zawierać postanowienia dotyczące losów majątku po  śmierci osoby,  która  go  napisała.  W  szczególności  powinny  się  w  nim  znajdować  informacje o  tym, kto  dziedziczy spadek,  w  jakiej  kolejności,  w  jakiej  części,  czy  chcemy  pozbawić  kogoś zachowku albo wskazanie, że ktoś jest niegodny dziedziczenia. Ponadto w testamencie mogą się znaleźć:

a) Postanowienia  o  tym  kto  ma  być  wykonawcą  testamentu,

b) Polecenia dla pewnych osób,

c) Sugestie, przeprosiny, pożegnanie, wyjaśnienia itp. (nie powodują one, że testament jest nieważny).

Testament  powinien  być  dokładny.  Nie  może  on  zawierać  ogólnych stwierdzeń  tylko konkretne imiona i nazwiska oraz stwierdzenia, na podstawie których będzie jasne kto otrzyma jaką część spadku. Nie może być stwierdzeń typu – „chciałbym abyście otrzymali po mnie trochę ziemi” albo „chciałbym żebyście coś po mnie otrzymali”.

Kto może sporządzić testament?

Testament może sporządzić tylko:

• osoba fizyczna (co jest oczywiste, bo tylko osoba fizyczna może umrzeć). Oznacza to, że testament nie może zostać sporządzony przez np. zarząd spółki  albo radę gminy,
• osoba pełnoletnia, czyli mająca 18 lat (wyjątkowo kobieta, która przed ukończeniem 18 lat zawarła związek małżeński jest taktowana jakby była pełnoletnia),
• osoba, która nie jest ubezwłasnowolniona  (czyli  taka  osoba,  nad  którą  nikt  nie sprawuje opieki z powodu np. choroby psychicznej, czy niedorozwoju umysłowego).

Jeśli  osoba,  która  pisze testament  nie  spełnia  wyżej  określonych  warunków  to  testament będzie nieważny!

Rodzaje testamentów

Polskie  prawo  wyróżnia  dwie  grupy  testamentów  – zwykłe i szczególne.  Te  pierwsze są testamentami, które można sporządzić prawie zawsze i wszędzie (wystarczy, że spadkodawca może i chce sporządzić testament). Drugie natomiast można sporządzić tylko w ściśle określonych przez przepisy przypadkach (i to tylko wtedy kiedy nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego). Oto jak wygląda podział testamentów:

Testament własnoręczny (holograficzny)

Testament  własnoręczny  jest  najprostszą  i  najstarszą  formą  testamentu  dopuszczalną przez  prawo.  Może  go  sporządzić  każdy  kto  ma  18  lat  i  jest  zdrowy  psychicznie.  Wystarczy,  że weźmie kartkę papieru, napisze na niej datę, informacje o tym kto i w jakiej części dziedziczy po nim spadek i podpisze. Cały testament musi być napisany pismem ręcznym – nie może być na nim żadnego druku. Testament napisany na komputerze albo na maszynie i ręcznie podpisany nie będzie ważny. Tak samo  nie  będzie ważny  testament  jeśli  znajdzie  się  na  nim  choćby  jedno  słowo napisane obcą ręką. 

Ponadto,  testament  własnoręczny  musi  być  napisany  pełnymi  słowami  –  nie  można  w nim używać skrótów. Nie może też być napisany szyfrem czy pismem brajlowskim. Nie ma różnicy natomiast czy spadkodawca napisał testament ręką, nogą czy protezą, a także czy ktoś trzymał rękę spadkodawcy, gdy ten pisał testament (najważniejsze by spadkodawca nie był tylko narzędziem i żeby działał ze świadomością tego co robi).

Testament własnoręczny może zostać sporządzony nie tylko na kartce papieru, ale także na kartonie, papierze fotograficznym czy innym materiale. Nie ma też znaczenia czy na odwrocie jest coś napisane czy jest to czysta strona. Bez znaczenia jest też czy testament został napisany na jednej czy na wielu kartkach (ważne jest tylko to żeby to co jest napisane na kartach łączyło się ze sobą w jakich sensowny sposób)

Jak powinien wyglądać podpis pod testamentem?

Podpis jest najważniejszym elementem testamentu własnoręcznego. Musi on być:

• własnoręczny,
• czytelny   –   najlepiej   jest   podpisać   się   wyraźnie   pełnym   imieniem   i   nazwiskiem. Testament jest ważny jeśli podpis jest lekko nieczytelny – najważniejsze żeby można było zidentyfikować jego autora. Nie powoduje też nieważności podanie skróconego nazwiska np.  „S.  Kowal”.  Można  się  podpisać  jednym  członem  nazwiska.  Nie  powinno  natomiast podpisywać się pseudonimem, parafą ani inicjałami,
• złożony pod wszystkimi postanowieniami, czyli na samym końcu testamentu.

   Jeśli  chodzi  o  datę  w  testamencie  to  przepisy  nie  przewidują  tutaj  jakieś  szczególnej  formy. Najlepiej jednak, żeby uniknąć jakichkolwiek problemów, napisać pełną datę składającą się z dnia, miesiąca i roku (12 maja 2010 r.)

Przykład testamentu własnoręcznego:

Testament notarialny

Ten rodzaj testamentu nie został szczegółowo opisany w przepisach. Stosuje się więc do niego ogólne zasady dotyczące aktów notarialnych. Ma on dużo zalet, ale też wad – zostaną one opisane w formie tabelki:

Jaka jest rola notariusza podczas sporządzania testamentu notarialnego?

  Przede wszystkim notariusz pilnuje by wszystkie postanowienia zawarte w testamencie były zgodne z prawem. Poza tym notariusz wysłuchuje spadkodawcy i zgodnie z jego oświadczeniem sporządza akt notarialny. Nie jest dopuszczalne by notariusz sporządził testament sam, a potem dał spadkodawcy do podpisania. Nie jest także dopuszczalne by notariusz sporządził projekt testamentu, a spadkodawca oświadczył, że projekt jest zgodny z jego wolą. Notariusz odmawia sporządzenia aktu notarialnego jeśli w jakikolwiek sposób dotyczy on  jego  osoby,  jego  małżonka, krewnych  swoich  i  swojej  żony  (swojego męża), czy  też  osób, którymi notariusz się opiekuje, albo które adoptował. Te ograniczenia trwają także po rozwodzie notariusza. Notariusz  odmawia również  dokonania czynności, która  jest  sprzeczna  z prawem, albo takiej, która jest dokonywana pod wpływem błędu. Podczas sporządzania testamentu notariusz ma obowiązek udzielać niezbędnych wyjaśnień dotyczących testamentu i udzielać porad prawnych w zależności od potrzeb.

Jak wygląda testament notarialny?

Testament notarialny powinien przede wszystkim zawierać:

• oznaczenie dnia, miesiąca i roku sporządzenia, a czasami nawet (na żądanie autora testamentu) godzinę oraz minutę rozpoczęcia i podpisania testamentu,
• miejsce sporządzenia - nieprawidłowe określenie miejsca (lub w ogóle jego brak) niepowoduje jednak nieważności testamentu,
• dane dotyczące notariusza – jego imię, nazwisko, siedzibę kancelarii, a także dane osób, które były obecne przy spisywaniu testamentu,
• informacje, że testament został odczytany, przyjęty i podpisany - przy odczytaniu notariusz powinien upewnić się, że osoby obecne rozumieją treść aktu i wiedzą jakie ma on skutki, a także czy treść testamentu zgadza się z rzeczywistą wolą spadkodawcy,
• podpisy osób obecnych przy sporządzeniu testamentu. Brak podpisu powoduje, że testament jest nieważny.

Przykład testamentu notarialnego:

Testament allograficzny

Testament allograficzny polega na tym, że osoba, która chce go sporządzić oświadcza swoją wolę w obecności dwóch świadków przed wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Jest to testament urzędowy, ponieważ jak widać oświadczenie musi zostać złożone w obecności osoby urzędowej, której rola jest zbliżona do roli notariusza. 

Oświadczenie spadkodawcy powinno być ustne i powinno zostać ujęte w protokole, który spisuje protokolant podczas jego składania. Protokolantem może być ktokolwiek, nawet członek rodziny spadkodawcy. W protokole należy zamieścić datę sporządzenia testamentu oraz całe oświadczenie spadkodawcy. Protokół odczytuje się w obecności osoby, przed którą oświadczenie zostało złożone, dwóch świadków i spadkodawcy. Następnie spadkodawca oświadcza, że jest świadomy tego co mówi i podpisuje protokół. Nie można wcześniej sporządzić protokołu testamentu allograficznego i dać spadkodawcy do zaakceptowania. Inicjatywa sporządzenia testamentu musi pochodzić od spadkodawcy.

UWAGA: 
Testamentu  allograficznego  nie  mogą  sporządzić  osoby  głuche  lub  nieme.  Nie  można  bowiem uznać za ustne oświadczenie ich gestów wykonywanych głową lub rękami.

Kto może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu allograficznego?

Świadkiem testamentu allograficznego może być osoba, która wyraźnie lub dorozumianie została wezwana przez  spadkodawcę  do  bycia  świadkiem  lub osoba, która sporządza protokół zawierający   oświadczenie   spadkodawcy.  W zasadzie  świadkowie   nie   muszą   być   obecni   w momencie składania oświadczenia i spisywania protokołu – najważniejsze jednak żeby byli przy jego odczytaniu i podpisaniu. 

Przy odczytywaniu i podpisaniu protokołu powinno być nie mniej niż 2 świadków (może być więcej), którzy:

• mają 18 lat,
• nie są niewidomi, głusi lub  niemi,
• umieją pisać i czytać, 
• mówią językiem, w którym sporządzany jest testament,
• nie zostali skazani przez sąd za składanie fałszywych zeznań.

Świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakaś korzyść. Nie mogą być też świadkami:  mąż/żona  osoby, dla której przewidziana  została korzyść w testamencie, ich krewni i osoby przez nich adoptowane lub ich adoptujące. Jeżeli świadkiem będzie taka osoba, to w takim przypadku cały testament nie jest uważany za nieważny, a jedynie postanowienia, które się odnoszą do takiej osoby.

Testamenty szczególne

 Testament szczególny,   czyli   takim,   które   można   sporządzić   w sytuacjach  nietypowych  takich  jak  np.  sytuacja,  w  której  życiu danej  osoby  zagraża  śmiertelne niebezpieczeństwo, albo zachodzą inne okoliczności uniemożliwiające sporządzenie testamentu zwykłego.  Wyróżniamy  trzy  typy  testamentów  szczególnych  – testament ustny, testament podróżny i testament wojskowy.

Testament ustny

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego testament ustny może zostać sporządzony tylko w 2 przypadkach:

1) Pierwszym jest obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Nie wystarczy tu jednak sam podeszły wiek spadkodawcy, ani utrzymujący się przez pewien czas zły stan zdrowia. Ważne żeby obawa śmierci była rzeczywista i prawdziwa – jeśli spadkodawca przez pewien czas źle się czuje i ma poważne dolegliwości to wcale nie oznacza, że może niebawem umrzeć. Tak samo obawa, że ktoś może popełnić samobójstwo nie stanowi podstawy do tego, by sporządzić testament ustny.

2) Drugim są szczególne okoliczności, w wyniku których sporządzenie testamentu własnoręcznego, notarialnego albo allograficznego jest niemożliwe albo bardzo utrudnione (niemożność sporządzenia musi dotyczyć tych wszystkich trzech form razem wziętych). Chodzi tu o takie nadzwyczajne sytuacje jak np. powódź czy przerwanie komunikacji.Oświadczenie  spadkodawcy  powinno  być złożone  ustnie  w obecności  przynajmniej 3 świadków. Nie można wcześniej sporządzić projektu testamentu ustnego i odczytać go spadkodawcy w celu uzyskania jego akceptacji. Inicjatywa sporządzenia testamentu   musi pochodzić od spadkodawcy.

UWAGA:
Testament ustny mogą sporządzić także osoby głuche lub nieme – muszą one mieć przynajmniej 18 lat, być zdrowe psychicznie i nie mieć ustanowionego prawnego opiekuna. Ponadto ważne jest by ich wola została wykazana w sposób wystarczająco zrozumiały dla wszystkich świadków.

Kto może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego?

Świadkiem testamentu ustnego może być osoba, która:

• ma przynajmniej 18 lat,
• nie jest niewidoma, głucha lub niema,
• umie pisać i czytać, 
• mówi językiem, w którym sporządzany jest testament,
• nie został skazana przez sąd za składanie fałszywych zeznań.

Świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakaś korzyść. Nie mogą być też świadkami: mąż/żona osoby, dla której przewidziana została korzyść w testamencie, ich krewni i osoby przez nich adoptowane lub ich adoptujące. Jeżeli świadkiem będzie taka osoba, to w takim przypadku cały testament nie jest uważany za nieważny, a jedynie postanowienia, które się odnoszą do takiej osoby.
Świadków musi być przynajmniej trzech i muszą to być osoby, do których spadkodawca kieruje swoje oświadczenie, bez względu na to czy zostały one przywołane czy zaproszone. Za świadka nie może jednak zostać uznana osoba, która przypadkiem usłyszała wolę spadkodawcy.

Jak ustalić treść testamentu ustnego?

Są dwie możliwości ustalenia treści testamentu ustnego po śmieci spadkodawcy:
1) Pozasądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego – w tym przypadku jeden ze świadków (albo osoba trzecia nie będąca świadkiem) spisuje oświadczenie spadkodawcy (maksymalnie w ciągu roku od złożenia oświadczenia), z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Jeśli spadkodawca nie może się podpisać to wtedy swój podpis muszą złożyć wszyscy świadkowie. Podpisy powinny zawierać imię i
nazwisko – nie wystarczy podpisanie się jedynie imieniem.
2) Sądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego – w przypadku, gdy treści nie uda się ustalić w sposób określony w poprzednim punkcie, można ją stwierdzić w ciągu miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy, przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie wszystkich świadków jest niemożliwe, albo utrudnione sąd może przesłuchać tylko dwóch świadków.
Sądowe stwierdzenie treści testamentu możliwe jest więc tylko w sytuacji gdy wola spadkodawcy nie została utrwalona na piśmie.

Testament podróżny

Testament podróżny można sporządzić tylko w czasie podróży statkiem lub samolotem.
Spadkodawca musi oświadczyć swoją wolę przed kapitanem statku lub jego zastępcą w obecności 2 świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podaje datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy. Następnie spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca podpisują pismo. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma to należy zamieścić wzmiankę o przyczynach braku podpisu spadkodawcy.

Testament wojskowy

Testament wojskowy można sporządzić tylko w czasie mobilizacji wojskowej albo w czasie wojny lub przebywania w niewoli. Oprócz żołnierzy Sił Zbrojnych RP pełniących czynną służbę, testament wojskowy mogą sporządzić też pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych, osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym, osoby wykonujące duszpasterskie czynności w Siłach Zbrojnych, członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych. Testament wojskowy może być też sporządzony przez osoby cywilne, które znajdują się na terenie będącym pod zarządem organów wojskowych albo statku należącym do Marynarki Wojennej RP lub w samolocie należącym do Sił Powietrznych.

Testament wojskowy może zostać sporządzony w 3 formach:
1) spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, odczytuje protokół spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę. Potem protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy,
2) spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie,
3) jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy; tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie.

W razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie formy testamentu określonej w ust. 1 jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, testament wojskowy może być sporządzony również w takiej formie, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych.

Ogólne informacje o powołaniu spadkobiercy.

Spadkodawca, który sporządza testament ma możliwość przekazania spadkobiercom całego swojego majątku lub tylko jego części. Tak samo do spadku może zostać powołana jedna lub kilka osób.

Przykład: 

Stefan Kowalski sporządził testament, w którym przekazał 1/5 swojego majątku swojej żonie, a 2/5 swojemu synowi – razem Stefan przekazał 3/5 spadku, ale nie napisał co ma się stać z pozostałą częścią 2/5 spadku. W tym przypadku ta pozostała część, co do której Stefan nie dokonał żadnych rozporządzeń zostanie podzielona zgodnie z zasadami ustawowymi.

 Przykład:

Stefan Kowalski sporządził testament, w którym przekazał 1/4 swojego majątku synowi, 1/4 swojej córce, a decyzję co do pozostałych 2/4 majątku zostawił swojej kochance, która „ma zdecydować komu go przekazać”.

 Zgodnie z prawem, ważne będą tylko te postanowienia, które dotyczą syna i córki.

Jeśli natomiast chodzi o postanowienia dotyczące kochanki to będą one nieważne ponieważ Stefan sam powinien podjąć decyzję i nikt nie może za niego podjąć decyzji. Oznacza to, że połowa, którą miała rozdysponować kochanka zostanie podzielona zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym.

Należy przy tym pamiętać by oznaczenia osób, które zostały powołane do spadku po Stefanie były dokładne – najlepiej jest je wymienić z imienia i nazwiska. Jeśli będą problemy z identyfikacją osób, którym Stefan przekazał majątek to testamentu nie będzie można wykonać i majątek Stefana zostanie podzielony według zasad ustawowych. Aby uniknąć komplikacji należy też wyraźnie wskazać, że dana osoba, której przekazuje się spadek jest „spadkobiercą” – jeśli tego jasno nie napiszemy to osoba, która wymieniona w testamencie może zostać uznana za zapisobiercę, a wtedy będą się do niej odnosiły trochę inne zasady.

 Warto również dokładnie określić udziały spadkowe jakie przypadną konkretnym osobom. 

Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych. Czasami dochodzi też do takiej sytuacji, w której spadkodawca określa udział spadkowy tylko niektórych osób.

Przykład:

Stefan sporządził testament, w którym przekazał 30% spadku swojej córce, 10 % spadku swojemu synowi, a resztę przekazał kochance i swojej byłej żonie nie określając ile dokładnie dostanie każda z nich. W takie sytuacji 60% spadku, które ma otrzymać kochanka i żona dzielone jest po połowie.

Nie jest możliwe sporządzenie testamentu, w którym zawarty jest warunek albo termin (np. uważa się za nieistniejące postanowienie typu – „niech spadek po mnie dostanie syn dopiero jak ożeni się z Agnieszką”, albo „niech mój samochód otrzyma syn dopiero jak skończy studia”). 

Takie zastrzeżenia będą traktowane tak jakby ich w ogóle nie było. Jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany to powołanie spadkobiercy jest nieważne. 

Jak interpretować testament?

Interpretacji testamentu dokonujemy w momencie gdy postanowienia spadkodawcy nie są do końca jasne. Ma ona na celu ustalenie co dokładnie autor testamentu miał na myśli i jaka była jego wola podczas pisania konkretnych sformułowań.

 Testament może być interpretowany na wiele sposobów. Zgodnie jednak z przepisami kodeksu cywilnego testament należy tłumaczyć tak, aby wola autora testamentu została jak najlepiej wypełniona. Postanowieniom testamentu należy nadać rozsądną treść, która pozwoli uznać je za ważne.

 Nie powinno się poddawać pod interpretację żadnych sformułowań niebudzących wątpliwości. Osoba, która dokonuje interpretacji nie powinna tłumaczyć testamentu w sposób jak najbardziej korzystny dla spadkobierców, ale w taki sposób, który najbardziej by odpowiadał autorowi testamentu.

Jak odwołać testament?

Testament może zostać odwołany przez jego autora w każdej chwili za jego życia bez potrzeby podawania żadnego uzasadnienia. Oznacza to, że testament można odwołać najpóźniej w momencie swojej śmierci. Potem odwołanie testamentu jest już niemożliwe (jest jeden wyjątek od tej zasady, ale o nim będzie mowa później).

 Testament zazwyczaj odwołuje się na dwa sposoby – albo przez zniszczenie, albo przez sporządzenie nowego testamentu. W pierwszym przypadku wystarczy, że podrzemy testament, spalimy go albo potniemy; możemy go też przekreślić i napisać na nim „unieważniony”. W taki sposób pozbawimy testamentu cech jakie musi mieć żeby był ważny.

WYJĄTEK:

Testament nie będzie nieważny jeśli ulegnie zniszczeniu przypadkowo! W takiej jednak sytuacji pojawi się problem odtworzenia tego, co było zawarte w testamencie.

W drugim natomiast przypadku musimy napisać „odwołuję poprzedni testament” albo „odwołuję poprzednie testamenty”. Nie trzeba jednak od razu odwoływać całego testamentu – można odwołać tylko jedno postanowienie poprzez napisanie w nowym testamencie - „odwołuję postanowienie poprzedniego testamentu dotyczące mojego domu letniskowego w Sopocie” itp. Jeśli spadkodawca sporządzi nowy testament nie zaznaczając w nim, że odwołuje poprzedni, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, które są sprzeczne z nowym testamentem. Nie ulega automatycznie odwołaniu cały poprzedni testament.

Przykład:

Dnia 1 lipca 2009 r. Stefan sporządził testament, w którym przekazał swojemu synowi dwa samochody – VW Polo i Audi A6 – oraz domek letniskowy w Sopocie. Miesiąc później doszedł jednak do wniosku, że jego córka Hanna będzie się czuła pokrzywdzona, że nie dostała nic w spadku. 1 sierpnia 2009 r. sporządził więc nowy testament, w którym przekazał Hannie samochód Audi A6. 

W takim wypadku testament z dnia 1 lipca 2009 r. zostanie odwołany tylko w części dotyczącej samochodu Audi A6. Pozostała część testamentu z dnia 1 lipca 2009 r. będzie ważna, ponieważ nie jest sprzeczna z testamentem z 1 sierpnia 2009 r.

Gdyby okazało się, że testament z dnia 1 sierpnia 2009 r. jest nieważny ponieważ Stefan np. zapomniał się podpisać, to testament z dnia 1 lipca 2009 r. zostaje utrzymany w mocy w całości. Gdyby Stefan całkowicie zmienił zdanie i w testamencie z dnia 1 sierpnia 2009 r. przekazał córce Hannie obydwa samochody i domek letniskowy w Sopocie to testament z dnia 1 lipca 2009 r. uznalibyśmy za całkowicie odwołany. 

W przypadku istnienia kilku testamentów bardzo ważne znaczenie ma prawidłowe ustalenie, w którym momencie zostały one napisane. Skuteczność testamentów ocenia się bowiem w odpowiedniej kolejności – od najstarszego do najnowszego.

Nieważność testamentu

Jak już wspomniano wcześniej, osoba sporządzająca testament musi być osobą fizyczną, pełnoletnią (mającą 18 lat) i nie może być osobą ubezwłasnowolnioną (tzn. taką, nad którą ktoś sprawuje opiekę z powodu np. choroby psychicznej, czy niedorozwoju umysłowego).

Ponadto, ze względu na mocno osobisty charakter testamentu nie może on zostać sporządzony przez kilka osób np. przez małżonków. W jednym testamencie może znajdować się oświadczenie tylko jednej osoby. Testamentu nie może też sporządzić za spadkodawcę jego przedstawiciel ani pełnomocnik. Jeśli osoba sporządzająca testament nie spełnia któregoś z tych warunków, testament jest zawsze nieważny.

Pozostałe przypadki, w których testament jest nieważny zostały wymienione w art. 945 k.c. i są one następujące:

1) Testament jest nieważny jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli – dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub chwilowego zaburzenia czynności psychicznych np. ze względu na użycie narkotyków. Najważniejsze znaczenie ma tu, czy osoba, która sporządziła testament akurat w momencie jego pisania znajdowała się w stanie nieświadomości tego co robi. Sam fakt, że np. ktoś jest alkoholikiem nie uzasadnia przypuszczenia, że w momencie pisania testamentu osoba ta była pod wpływem alkoholu. Zazwyczaj aby udowodnić takie okoliczności trzeba korzystać z pomocy biegłego sądowego, który ocenia, czy dana osoba świadomie kierowała swoim zachowaniem w momencie pisania testamentu,

2) Testament jest nieważny jeśli został sporządzony pod wpływem błędu spadkodawcy – w grę może wchodzić błędne przekonanie co do przepisów prawa, swojego majątku czy też innych okoliczności. Bez różnicy jest czy błąd został wywołany przez osobę, która działała celowo czy niecelowo – ważne jest to w jaki sposób spadkodawca postrzegał rzeczywistość w momencie pisania testamentu

Przykład:

Stefan sporządził testament na rzecz syna, który jest w wojsku. Przed śmiercią, Andrzej - kolega Stefana powiedział, że nawet jak przekaże synowi w testamencie swój dom to i tak dostanie go armia. Stefan uwierzył i zapisał Andrzejowi swój dom z nadzieją, że Andrzej podzieli się domem z Pawłem. W takiej sytuacji testament jest nieważny

3) Testament został sporządzony pod wpływem groźby – nie ma różnicy jakiego rodzaju groźba to była i czy jej spełnienie było prawdopodobne czy nie – ważne, że wywołała u osoby, która pisała testament uzasadnione obawy, że zostanie spełniona.

Przykład:

Stefan sporządził testament, w którym przekazał dom swojej córce Hannie i synowi Pawłowi. Jednak Andrzej postraszył Stefana, że jak ten nie przekaże mu domu w testamencie to po śmieci Stefana zabije Hannę i Pawła. Stefan, obawiając się o zdrowie swoich dzieci spalił poprzedni testament i napisał nowy, w którym przekazał dom Andrzejowi. Taki testament jest jednak nieważny, bo został sporządzony pod wpływem groźby Andrzeja.

UWAGA:

Na nieważność testamentu z powodu braku możliwości podjęcia swobodnej decyzji, groźby i błędu można powołać się w ciągu 3 lat od momentu, w którym osoba mająca interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, ale nie później niż po upływie 10 lat od śmierci osoby, która napisała testament.

Przykład:

Stefan sporządził testament, w którym przekazał dom swojej córce Hannie i synowi Pawłowi. Jednak Andrzej postraszył Stefana, że jak ten nie przekaże mu domu w testamencie to po śmieci Stefana ten dom spali. Stefan, obawiając się o zdrowie swoich dzieci podarł poprzedni testament i napisał nowy, w którym przekazał dom Andrzejowi. 

Stefan zmarł dnia 1 marca 2003 roku. Testament został odczytany w sądzie i dom przyznano Andrzejowi. Jednak 5 marca 2010 r. Paweł dowiedział się, że jego mama Anna  słyszała jak Andrzej groził Stefanowi, że zabije jego dzieci jeśli Stefan nie przekaże mu domu.

W takiej sytuacji Paweł może zwrócić się do sądu o unieważnienie do dnia 1 marca 2013 r. Teoretycznie trzyletni termin liczony od momentu kiedy Paweł dowiedział się o przyczynie nieważności mija dopiero 5 marca 2013 r., ale już dnia 1 marca 2013 r. mija dziesięć lat od śmierci osoby, która napisała testament. 

Podstawowe informacje o wykonawcy testamentu

Podstawowe informacje o wykonawcy testamentu
 Spadkodawca, który pisze testament może wyznaczyć w testamencie osobę, która po jego śmierci zapewni prawidłowe wykonanie wszystkich jego postanowień. Brak wykonawcy testamentu nie powoduje jednak, że testament jest nieważny. Oto najważniejsze informacje, które trzeba znać żeby móc powołać wykonawcę testamentu:

• po pierwsze, wykonawca musi być dokładnie oznaczony w testamencie (nie może być określony jako „starszy syn”, „najlepszy przyjaciel” czy „ulubione dziecko”). Najlepiej jest wyznaczyć wykonawcę podając jego imię i nazwisko – wtedy uniknie się jakichkolwiek wątpliwości,
•  po drugie, spadkodawca musi sam wyznaczyć wykonawcę. Nie może zrobić tego żadna inna osoba. W testamencie nie może być zapisów typu: „proszę mojego syna Pawła o wyznaczenie osoby, która dopilnuje wykonania wszystkich moich postanowień”,
• po trzecie, wykonawca testamentu musi był pełnoletni i musi być zdrowy psychicznie w momencie śmierci spadkodawcy. W przeciwnym razie powołanie wykonawcy testamentu będzie nieważne,
• po czwarte, autor testamentu może powołać więcej niż jednego wykonawcę testamentu,
• po piąte, wykonawca testamentu nie musi być spadkobiercą. Może to być osoba, która nic w spadku nie otrzymuje np. kolega lub daleki krewny.

Co w przypadku, gdy osoba wybrana na wykonawcę testamentu nie chce wykonywać swojego obowiązku?

Wtedy taka osoba musi złożyć przed sądem oświadczenie, że nie chce być wykonawcą testamentu. Oczywiście takie oświadczenie może zostać złożone dopiero po śmierci osoby, która testament napisała. Przed śmiercią takie oświadczenie w ogóle nie będzie miało skutku. Nie wymaga się przy tym podania przyczyny rezygnacji z funkcji wykonawcy testamentu.
 Oświadczenie można złożyć ustnie w sądzie, w którym trwa postępowanie spadkowe, albo można je spisać na kartce, złożyć pod nim podpis i wysłać je do sądu. Zanim jednak wyśle się takie oświadczenie podpis osoby, która je składa musi zostać poświadczony przez notariusza, organ państwowy albo organ jednostki samorządu terytorialnego.
 Przyjmuje się, że można zrezygnować z funkcji wykonawcy testamentu do momentu jej podjęcia. Oznacza to, że osoba, która zostanie powołana na wykonawcę testamentu i zacznie tą funkcję wypełniać nie może już złożyć swojej rezygnacji. Jedynie z bardzo ważnych powodów sąd może zwolnić taką osobę z wypełniania dalszych obowiązków (ważnymi powodami mogą być np. choroba czy ciężka sytuacja rodzinna).

Jak udowodnić przed innymi spadkobiercami, że to właśnie ja jestem wykonawcą testamentu?

Czasami zdarza się tak, że spadkobierca nie widział testamentu i może nie wierzyć danej osobie, że to właśnie ona jest wykonawcą testamentu. W takim wypadku, sąd może wydać wykonawcy testamentu odpowiednie zaświadczenie, które będzie zawierało m.in. informacje o tym jakie jest imię, nazwisko, zawód takiego wykonawcy. Wykonawca testamentu musi jednak przed sądem w czasie postępowania spadkowego poprosić o wydanie takiego zaświadczenia.

Prawa i obowiązki wykonawcy testamentu

a) Wykonawca testamentu powinien zarządzać spadkiem, spłacić długi spadkowe, wydać spadkobiercom majątek, który został im przyznany w testamencie, a także wykonać zapisy i polecenia. Autor testamentu może jednak dokładnie określić do czego zobowiązany jest wykonawca testamentu i w jaki sposób ma sprawować swoje obowiązki,

b) Ponadto wykonawca testamentu powinien dołożyć wszelkich starań aby cały spadek został utrzymany w należytym stanie (tzn. żeby chronił go w czasie niebezpieczeństwa czy też dbał o to by przedmioty należące do spadku się nie zepsuły). Należy tutaj nadmienić, że wykonawca testamentu – zanim rozda określone przedmioty spadkobiercom – posiada cały spadek i się nim opiekuje,

c) W razie jakichkolwiek kłótni (spadkobiercy mogą uznać, że wykonawca testamentu nieprawidłowo wypełnia wolę zmarłego) wykonawca może pozywać do sądu w związku z wykonywaniem swoich obowiązków, ale też może sam być pozywany,d) Wykonawca testamentu nie może dokonać podziału spadku ani wystąpić do sądu z wnioskiem o dokonanie podziału spadku,

e) Wykonawca testamentu może też złożyć w sądzie wniosek o spis inwentarza (czyli spis całego majątku, który wchodzi do spadku). Wzór takiego wniosku można znaleźć powyżej.

W razie wątpliwości, że cały majątek spadkowy został spisany wykonawca testamentu może złożyć do sądu wniosek o ujawnienie wszystkich przedmiotów, które wchodzą do spadku. Po złożeniu takiego wniosku sąd może wezwać spadkobierców do złożenia oświadczenia, że nie ukryli żadnych przedmiotów wchodzących do spadku. Takie czynności mają na celu powstrzymanie spadkobierców od ukrywania tego co wchodzi do spadku. Wniosek o wyjawienie przedmiotów wchodzących do spadku powinien wyglądać następująco:

Wniosek jest bezpłatny. Składamy go w osobiście w sądowym biurze podawczym lub wysyłamy listem poleconym (składamy tyle egzemplarzy ile jest uczestników postępowania + jeden egzemplarz dla sądu). Sądem właściwym do rozpoznania wniosku jest sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego

f) Wykonawca testamentu powinien wykonywać swoje obowiązki starannie i powinien udzielać wszystkim spadkobiercom informacji o tym jaki jest przebieg sprawy,

g) Po wywiązaniu się ze wszystkich swoich obowiązków, wykonawca testamentu powinien oddać spadkobiercom wszystko co uzyskał w związku z pełnieniem swojej funkcji,

h) Wykonawca testamentu nie ma prawa używać pieniędzy i innych rzeczy ze spadku.

Z drugiej jednak strony wykonawcy testamentu należy się odpowiednia zapłata za sprawowanie swoich obowiązków oraz zwrot wszelkich pieniędzy, które wykonawca zapłacił z własnej kieszeni w związku z wykonywanie swoich obowiązków.

WYJĄTEK:

Wykonawca testamentu nie dostaje żadnej zapłaty jeśli z testamentu wynika, że powinien on wykonywać swoje obowiązki bezpłatnie! Oczywiście w takiej sytuacji osoba, która została wyznaczona na wykonawcę testamentu może odmówić podjęcia się obowiązków,

i) Wykonawca testamentu może wystąpić do sądu z wnioskiem o zabezpieczenie spadku (gdy z jakiejkolwiek przyczyny spadek może zostać zniszczony, usunięty lub uszkodzony, albo grozi mu jakiekolwiek inne niebezpieczeństwo). Spadek może zostać zabezpieczony poprzez jego spisanie, oddanie pod dozór, złożenie do depozytu, ustanowienie nad nim zarządu tymczasowego, albo ustanowienie dozoru (w przypadku nieruchomości). Wniosek o zabezpieczenie spadku powinien wyglądać następująco:

• wniosek należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce położenia spadku. Jako uczestników postępowania należy wymienić w nim wszystkie osoby, które są spadkobiercami, ponieważ ich dotyczy sprawa. Wniosek możemy wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym, które znajduje się w każdym sądzie,
• wniosek składamy w takiej ilości egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy złożyć jeden egzemplarz dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 3 egzemplarze pisma, warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu,
• wniosek podlega opłacie w wysokości 50 zł. Można je opłacić znakami sądowymi (kupujemy je w kasie sądu i naklejamy na pierwszą stronę pisma), gotówką na poczcie (dowód opłaty trzeba dołączyć do pisma, które idzie do sądu) albo przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód dokonania przelewu dołączamy do wniosku).

Niegodność dziedziczenia

Możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia została wprowadzona do kodeksu cywilnego w celu wyeliminowania sytuacji, w których spadkobierca dziedziczy mimo, iż dopuścił się czynów sprzecznych z zasadami moralnymi (np. przestępstwa w celu szybszego uzyskania spadku).
Aby uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia inni spadkobiercy muszą wystąpić do sądu z pozwem i musi zostać przeprowadzone postępowanie, po którym sąd wydaje wyrok o uznaniu za niegodnego. Po uprawomocnieniu się wyroku (czyli po 14 dniach od jego wydania - pod warunkiem, że nie została wniesiona apelacja) spadkobierca, który został uznany za niegodnego traktowany jest tak jakby żył krócej niż spadkodawca.

Przykład:
Stefan zmarł na zawał pozostawiając po sobie dwójkę dzieci – Hannę i Pawła. 
Hanna miała jedno dziecko o imieniu Marysia. Okazało się, że Hanna próbowała przerobić testament Stefana tak aby dostać w spadku więcej niż w rzeczywistości Stefan jej chciał przekazać. Paweł wystąpił do sądu z pozwem o uznanie Hanny za niegodną dziedziczenia, a sąd wydał wyrok zgodnie z żądaniem Pawła. W takim przypadku Hanna traktowana jest tak jakby zmarła przed Stefanem, a to oznacza, że osobami uprawnionymi do dziedziczenia będą Paweł i Marysia (dziecko Hanny).

Kiedy można uznać kogoś za niegodnego dziedziczenia?

Kodeks cywilny wyróżnia trzy sytuacje, w których można uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia:

1) Spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Jeśli przestępstwo nie było ciężkie, albo nie było umyślne to spadkobierca nie może zostać uznany za niegodnego. Przestępstwami umyślnymi są np. gwałt, zabójstwo, ale też usiłowanie popełnienia takiego przestępstwa czy pomocnictwo przy jego popełnieniu),
2) Spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Samo użycie podstępu lub groźby nie uzasadnia uznania spadkobiercy za niegodnego. Dopiero wywołanie określonego skutku ma w tym przypadku znaczenie i powoduje, że sąd uznaje kogoś za niegodnego.

Przykład:
Stefan ma 80 lat, jest mocno schorowany i nie do końca pojmuje otaczającą go rzeczywistość. Wiedząc, że jego życie zbliża się ku końcowi chce napisać testament, w którym przekaże swój dom dzieciom – Pawłowi i Hannie. Jednak Hanna okłamuje swojego ojca, że Paweł (który mieszka w Anglii) zginął w wypadku samochodowym i namawia go by w testamencie przekazał cały dom tylko jej. W takiej sytuacji, Paweł może wystąpić do sądu z pozwem o uznanie swojej siostry za niegodną dziedziczenia, ponieważ podstępem doprowadziła do sporządzenia testamentu Stefana w taki sposób w jaki chciała.
 Gdyby Stefan nie uwierzył Hannie i mimo wszystko napisałby w testamencie, że przekazuje dom swoim dzieciom – Hannie i Pawłowi to Hanna nie mogłaby zostać uznana za niegodną dziedziczenia, ponieważ nie został wywołany żaden skutek podstępu – Hanna co prawda próbowała, ale jej się nie udało.

Podstępem może być również zapewnienie Stefana, że np. nie może spisać testamentu, bo będzie musiał się później z nim udać do notariusza i słono za to zapłacić. Sąd jednak zawsze musi sprawdzić czy takie kłamstwo zostało użyte umyślnie czy ktoś po prostu nie znał się na prawie.