Wyobraźmy sobie sytuację, w której Stefan tuż przed śmiercią daruje swojemu synowi Pawłowi samochód Volkswagen Golf wart 60.000,00 zł. Samochód staje się własnością Pawła i nie wchodzi do spadku po Stefanie. Niewątpliwie, w takiej sytuacji osoby uprawnione do zachowku będą pokrzywdzone, ponieważ czysta wartość spadku będzie niższa, i co za tym idzie, udział spadkowy przypadający na jedną osobę też będzie niższy.
Aby jednak osoby uprawnione do zachowku nie czuły się pokrzywdzone, samochód, który otrzymał Paweł przed śmiercią, mimo że nie należy już do spadku, doliczany jest do wartości spadku. Doliczenia takiego dokonuje się nawet jeśli Paweł zbył już samochód.
Przykład:
Czysta wartość spadku po Stefanie (wartość spadku po odliczeniu długów) wynosi 60.000,00 zł. Gdyby zastosować przepisy o dziedziczeniu ustawowym do spadku uprawnieni byliby: żona Anna Kowalska (do 1/3 spadku), syn Paweł Kowalski (do 1/3 spadku) oraz córka Hanna Sikora (do 1/3 spadku) – teoretycznie każdy otrzymałby po 20.000,00 zł.
W tym jednak przypadku przepisy zawarte w kodeksie cywilnym nie mają zastosowania, ponieważ Stefan sporządził testament, w którym przekazał cały swój majątek przyjacielowi Andrzejowi.
Są więc trzy osoby uprawione do zachowku – żona, syn i córka. Każdy z nich mógłby otrzymać po połowie tego, co normalnie otrzymałby, gdyby dziedziczył na podstawie ustawy – czyli po 10.000,00 zł. Okazało się jednak, że tuż przed śmiercią Stefan podarował swojemu synowi samochód marki Volkswagen Golf wart 60.000,00 zł, który powinien zostać doliczony do spadku.
Po uwzględnieniu przepisów dotyczących doliczania darowizn, należy uznać, że całkowita wartość spadku to 120.000,00 zł (na które składa się 60.000,00 zł, które Stefan podarował Andrzejowi i 60.000,00 zł jako równowartość samochodu). Dopiero po dokonaniu doliczenia należy obliczyć wysokość zachowku.
Najpierw obliczamy udział każdej osoby uprawnionej do zachowku – w naszym przykładzie to 40.000,00 zł, bo właśnie tyle każdy otrzymałby na podstawie ustawy). Potem tą sumę dzielimy na połowę – zachowek dla każdej osoby wyniesie więc 20.000,00 zł
Jest jednak dużo wyjątków dotyczących niedoliczania darowizn do wartości spadku:
- Wyjątek pierwszy - Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach (np. darowizn na święta, urodziny czy imieniny), ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami uprawnionymi do zachowku podlegają zaliczeniu bez względu na to kiedy zostały dokonane.
- Wyjątek drugi - Przy obliczaniu zachowku należnego synowi i jego potomkom nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał syna, wnuka, prawnuka itd. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się syna, wnuka, prawnuka.
- Wyjątek trzeci - Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
