W pierwszej kolejności po spadkodawcy dziedziczy małżonek wraz z dziećmi. Nie ma tutaj znaczenia czy dzieci pochodzą z małżeństwa czy nie – każde dziecko może dojść do spadku po jednym z rodziców (wyjątkowo- dzieci nie mogą dziedziczyć jeśli ojcostwo lub macierzyństwo zostały zaprzeczone lub unieważniono uznanie dziecka).
Dzieci i małżonek dziedziczą w częściach równych. Należy jednak pamiętać o zasadzie, że część spadku przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 (czyli 25% spadku).
Nie ma problemu jeśli jest tylko 2 spadkobierców – wtedy każdy dostaje po połowie spadku. Nie ma także problemu, gdy dziedziczą 3 osoby – każda z nich dostanie po 1/3 spadku. W przypadku 4 osób każdy otrzyma po 1/4. Komplikacje natomiast pojawiają się jeśli dzieci była przynajmniej czwórka i do spadku, razem z małżonkiem, uprawnionych jest 5 osób. Wtedy małżonek dostaje 1/4 spadku, a pozostałą część (3/4 spadku) dzieli się na czwórkę dzieci.
Przykład:
Do spadku po tragicznie zmarłym Stefanie dochodzi jego żona oraz 2 dzieci. Cały spadek jest wart 180.000,00 zł. Po podzieleniu spadku na równe części każdy otrzyma po 60.000,00 zł(czyli po 1/3 spadku).
Gdyby Stefan miał piątkę dzieci to po podzieleniu spadku na pięć równych części każdy dostałby po 36.000,00 zł. Jednak wtedy należałoby pamiętać o zasadzie, że żona nie może dostać mniej niż 1/4 spadku, co oznacza, że z tych 180.000,00 zł należałoby się jej 45.000,00 zł. Pozostałe 135.000,00 zł podzielilibyśmy po równo na czwórkę dzieci – każde z nich dostałoby 33.750,00 zł.
UWAGA:
Są trzy sytuacje, w których małżonek nie dziedziczy (!):
1) Orzeczono rozwód– musi on zostać orzeczony przed śmiercią małżonka (nie można wszcząć sprawy o rozwód po śmierci małżonka). Małżonek nie dziedziczy także jeśli przed śmiercią spadkodawca wystąpił do sądu z pozwem o rozwód lub separację z jego winy, a żądanie to było uzasadnione (także w sytuacji, który rozwód miał zostać orzeczony z winy obu stron można pozbawić małżonka dziedziczenia),
2) Unieważniono małżeństwo– może to nastąpić zarówno przed śmiercią spadkodawcy jak i po jego - nawet jeśli od śmierci minęło trochę czasu. W takiej sytuacji dotychczasowego małżonka traktuje się jakby nigdy nie był małżonkiem i nie otrzymuje on nic ze spadku.
3) Separacja – jeżeli była orzeczona przez sąd przed śmiercią spadkodawcy, ma takie same skutki jak rozwód. Należy jednak zaznaczyć, że nie ma tutaj znaczenia separacja faktyczna, tzn. że małżonkowie mieszkali w różnych miejscach i nie mieli ze sobą kontaktu – separacja musi zostać orzeczona przez sąd.
Kto może żądać wyłączenia małżonka od dziedziczenia?
Wyłączenie małżonka nie następuje automatycznie – decyzję o wyłączeniu podejmuje sąd. Z żądaniem pozbawienia małżonka możliwości dziedziczenia może wystąpić każdy, kto razem z nim dziedziczy (nie dotyczy to dziedziczenia testamentowego!). Ma na to czas 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy, nie dłużej jednak niż rok od śmierci spadkodawcy. Jeśli sąd postanowi o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia to jest on traktowany tak jakby żył krócej niż spadkodawca. Pozew o wyłączenie małżonka od dziedziczenia powinien wyglądać następująco:
- pismo należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Możemy je wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym,
- pismo składamy w takiej ilości egzemplarzy (tj. identycznych kopii) ilu jest pozwanych. Oryginał pisma jest przeznaczony dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 2 egzemplarze pozwu (jeden dla pozwanej i jeden dla sądu). Warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu.
- pismo podlega opłacie w wysokości 5% od wartości przedmiotu sporu (w.p.s.) oznaczonej w pozwie (jako wartość przedmiotu sporu podajemy wartość udziału przypadającego pozwanemu/pozwanej). W omawianym przypadku w.p.s. wynosi 18.000,00 zł, więc przy wniesieniu pozwu trzeba będzie zapłacić 900,00 zł. Opłatę można uiścić gotówką na poczcie (dowód opłaty należy dołączyć do pisma, które składamy w sądzie) lub przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód opłaty należy dołączyć do pozwu).
UWAGA:
Dziedziczenie wygląda inaczej jeśli małżonkowie mieli wspólny majątek!
W takim wypadku na samym początku sąd dzieli majątek wspólny na połowę – jedna połowa należy do zmarłego spadkodawcy, a druga połowa do jego żony. Następnie, połowa należąca do spadkodawcy (która staje się spadkiem) jest dzielona między wszystkich spadkobierców zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym. Oznacza to,że małżonek oprócz swojej połowy majątku otrzyma jeszcze 1/4 spadku po zmarłym.
Przykład:
Stefan i Anna mieli wspólne mieszkanie. Po śmierci Stefana – zgodnie z zasadami ustawowymi – do dziedziczenia uprawniona była Anna wraz z dwójką dzieci. W związku z powyższą zasadą Anna najpierw otrzyma prawo do połowy mieszkania (1/2), a pozostała połowa będąca już spadkiem zostanie podzielona między Annę, córkę Hannę i syna Pawła.
W efekcie, Anna otrzyma 4/6 domu, Hanna 1/6, a Paweł 1/6.
Co jeśli dziecko zmarło wcześniej niżrodzic?
W takiej sytuacji do dziedziczenia dochodzą też wnuki spadkodawcy. Dostają oni to co przypadłoby zmarłemu dziecku spadkodawcy. Sytuację tą pomoże nam wyobrazić sobie wykres:
