Jak odwołać testament?

Testament może zostać odwołany przez jego autora w każdej chwili za jego życia bez potrzeby podawania żadnego uzasadnienia. Oznacza to, że testament można odwołać najpóźniej w momencie swojej śmierci. Potem odwołanie testamentu jest już niemożliwe (jest jeden wyjątek od tej zasady, ale o nim będzie mowa później).

 Testament zazwyczaj odwołuje się na dwa sposoby – albo przez zniszczenie, albo przez sporządzenie nowego testamentu. W pierwszym przypadku wystarczy, że podrzemy testament, spalimy go albo potniemy; możemy go też przekreślić i napisać na nim „unieważniony”. W taki sposób pozbawimy testamentu cech jakie musi mieć żeby był ważny.

WYJĄTEK:

Testament nie będzie nieważny jeśli ulegnie zniszczeniu przypadkowo! W takiej jednak sytuacji pojawi się problem odtworzenia tego, co było zawarte w testamencie.

W drugim natomiast przypadku musimy napisać „odwołuję poprzedni testament” albo „odwołuję poprzednie testamenty”. Nie trzeba jednak od razu odwoływać całego testamentu – można odwołać tylko jedno postanowienie poprzez napisanie w nowym testamencie - „odwołuję postanowienie poprzedniego testamentu dotyczące mojego domu letniskowego w Sopocie” itp. Jeśli spadkodawca sporządzi nowy testament nie zaznaczając w nim, że odwołuje poprzedni, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, które są sprzeczne z nowym testamentem. Nie ulega automatycznie odwołaniu cały poprzedni testament.

Przykład:

Dnia 1 lipca 2009 r. Stefan sporządził testament, w którym przekazał swojemu synowi dwa samochody – VW Polo i Audi A6 – oraz domek letniskowy w Sopocie. Miesiąc później doszedł jednak do wniosku, że jego córka Hanna będzie się czuła pokrzywdzona, że nie dostała nic w spadku. 1 sierpnia 2009 r. sporządził więc nowy testament, w którym przekazał Hannie samochód Audi A6. 

W takim wypadku testament z dnia 1 lipca 2009 r. zostanie odwołany tylko w części dotyczącej samochodu Audi A6. Pozostała część testamentu z dnia 1 lipca 2009 r. będzie ważna, ponieważ nie jest sprzeczna z testamentem z 1 sierpnia 2009 r.

Gdyby okazało się, że testament z dnia 1 sierpnia 2009 r. jest nieważny ponieważ Stefan np. zapomniał się podpisać, to testament z dnia 1 lipca 2009 r. zostaje utrzymany w mocy w całości. Gdyby Stefan całkowicie zmienił zdanie i w testamencie z dnia 1 sierpnia 2009 r. przekazał córce Hannie obydwa samochody i domek letniskowy w Sopocie to testament z dnia 1 lipca 2009 r. uznalibyśmy za całkowicie odwołany. 

W przypadku istnienia kilku testamentów bardzo ważne znaczenie ma prawidłowe ustalenie, w którym momencie zostały one napisane. Skuteczność testamentów ocenia się bowiem w odpowiedniej kolejności – od najstarszego do najnowszego.

Nieważność testamentu

Jak już wspomniano wcześniej, osoba sporządzająca testament musi być osobą fizyczną, pełnoletnią (mającą 18 lat) i nie może być osobą ubezwłasnowolnioną (tzn. taką, nad którą ktoś sprawuje opiekę z powodu np. choroby psychicznej, czy niedorozwoju umysłowego).

Ponadto, ze względu na mocno osobisty charakter testamentu nie może on zostać sporządzony przez kilka osób np. przez małżonków. W jednym testamencie może znajdować się oświadczenie tylko jednej osoby. Testamentu nie może też sporządzić za spadkodawcę jego przedstawiciel ani pełnomocnik. Jeśli osoba sporządzająca testament nie spełnia któregoś z tych warunków, testament jest zawsze nieważny.

Pozostałe przypadki, w których testament jest nieważny zostały wymienione w art. 945 k.c. i są one następujące:

1) Testament jest nieważny jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli – dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub chwilowego zaburzenia czynności psychicznych np. ze względu na użycie narkotyków. Najważniejsze znaczenie ma tu, czy osoba, która sporządziła testament akurat w momencie jego pisania znajdowała się w stanie nieświadomości tego co robi. Sam fakt, że np. ktoś jest alkoholikiem nie uzasadnia przypuszczenia, że w momencie pisania testamentu osoba ta była pod wpływem alkoholu. Zazwyczaj aby udowodnić takie okoliczności trzeba korzystać z pomocy biegłego sądowego, który ocenia, czy dana osoba świadomie kierowała swoim zachowaniem w momencie pisania testamentu,

2) Testament jest nieważny jeśli został sporządzony pod wpływem błędu spadkodawcy – w grę może wchodzić błędne przekonanie co do przepisów prawa, swojego majątku czy też innych okoliczności. Bez różnicy jest czy błąd został wywołany przez osobę, która działała celowo czy niecelowo – ważne jest to w jaki sposób spadkodawca postrzegał rzeczywistość w momencie pisania testamentu

Przykład:

Stefan sporządził testament na rzecz syna, który jest w wojsku. Przed śmiercią, Andrzej - kolega Stefana powiedział, że nawet jak przekaże synowi w testamencie swój dom to i tak dostanie go armia. Stefan uwierzył i zapisał Andrzejowi swój dom z nadzieją, że Andrzej podzieli się domem z Pawłem. W takiej sytuacji testament jest nieważny

3) Testament został sporządzony pod wpływem groźby – nie ma różnicy jakiego rodzaju groźba to była i czy jej spełnienie było prawdopodobne czy nie – ważne, że wywołała u osoby, która pisała testament uzasadnione obawy, że zostanie spełniona.

Przykład:

Stefan sporządził testament, w którym przekazał dom swojej córce Hannie i synowi Pawłowi. Jednak Andrzej postraszył Stefana, że jak ten nie przekaże mu domu w testamencie to po śmieci Stefana zabije Hannę i Pawła. Stefan, obawiając się o zdrowie swoich dzieci spalił poprzedni testament i napisał nowy, w którym przekazał dom Andrzejowi. Taki testament jest jednak nieważny, bo został sporządzony pod wpływem groźby Andrzeja.

UWAGA:

Na nieważność testamentu z powodu braku możliwości podjęcia swobodnej decyzji, groźby i błędu można powołać się w ciągu 3 lat od momentu, w którym osoba mająca interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, ale nie później niż po upływie 10 lat od śmierci osoby, która napisała testament.

Przykład:

Stefan sporządził testament, w którym przekazał dom swojej córce Hannie i synowi Pawłowi. Jednak Andrzej postraszył Stefana, że jak ten nie przekaże mu domu w testamencie to po śmieci Stefana ten dom spali. Stefan, obawiając się o zdrowie swoich dzieci podarł poprzedni testament i napisał nowy, w którym przekazał dom Andrzejowi. 

Stefan zmarł dnia 1 marca 2003 roku. Testament został odczytany w sądzie i dom przyznano Andrzejowi. Jednak 5 marca 2010 r. Paweł dowiedział się, że jego mama Anna  słyszała jak Andrzej groził Stefanowi, że zabije jego dzieci jeśli Stefan nie przekaże mu domu.

W takiej sytuacji Paweł może zwrócić się do sądu o unieważnienie do dnia 1 marca 2013 r. Teoretycznie trzyletni termin liczony od momentu kiedy Paweł dowiedział się o przyczynie nieważności mija dopiero 5 marca 2013 r., ale już dnia 1 marca 2013 r. mija dziesięć lat od śmierci osoby, która napisała testament. 

Podstawowe informacje o wykonawcy testamentu

Podstawowe informacje o wykonawcy testamentu
 Spadkodawca, który pisze testament może wyznaczyć w testamencie osobę, która po jego śmierci zapewni prawidłowe wykonanie wszystkich jego postanowień. Brak wykonawcy testamentu nie powoduje jednak, że testament jest nieważny. Oto najważniejsze informacje, które trzeba znać żeby móc powołać wykonawcę testamentu:

• po pierwsze, wykonawca musi być dokładnie oznaczony w testamencie (nie może być określony jako „starszy syn”, „najlepszy przyjaciel” czy „ulubione dziecko”). Najlepiej jest wyznaczyć wykonawcę podając jego imię i nazwisko – wtedy uniknie się jakichkolwiek wątpliwości,
•  po drugie, spadkodawca musi sam wyznaczyć wykonawcę. Nie może zrobić tego żadna inna osoba. W testamencie nie może być zapisów typu: „proszę mojego syna Pawła o wyznaczenie osoby, która dopilnuje wykonania wszystkich moich postanowień”,
• po trzecie, wykonawca testamentu musi był pełnoletni i musi być zdrowy psychicznie w momencie śmierci spadkodawcy. W przeciwnym razie powołanie wykonawcy testamentu będzie nieważne,
• po czwarte, autor testamentu może powołać więcej niż jednego wykonawcę testamentu,
• po piąte, wykonawca testamentu nie musi być spadkobiercą. Może to być osoba, która nic w spadku nie otrzymuje np. kolega lub daleki krewny.

Co w przypadku, gdy osoba wybrana na wykonawcę testamentu nie chce wykonywać swojego obowiązku?

Wtedy taka osoba musi złożyć przed sądem oświadczenie, że nie chce być wykonawcą testamentu. Oczywiście takie oświadczenie może zostać złożone dopiero po śmierci osoby, która testament napisała. Przed śmiercią takie oświadczenie w ogóle nie będzie miało skutku. Nie wymaga się przy tym podania przyczyny rezygnacji z funkcji wykonawcy testamentu.
 Oświadczenie można złożyć ustnie w sądzie, w którym trwa postępowanie spadkowe, albo można je spisać na kartce, złożyć pod nim podpis i wysłać je do sądu. Zanim jednak wyśle się takie oświadczenie podpis osoby, która je składa musi zostać poświadczony przez notariusza, organ państwowy albo organ jednostki samorządu terytorialnego.
 Przyjmuje się, że można zrezygnować z funkcji wykonawcy testamentu do momentu jej podjęcia. Oznacza to, że osoba, która zostanie powołana na wykonawcę testamentu i zacznie tą funkcję wypełniać nie może już złożyć swojej rezygnacji. Jedynie z bardzo ważnych powodów sąd może zwolnić taką osobę z wypełniania dalszych obowiązków (ważnymi powodami mogą być np. choroba czy ciężka sytuacja rodzinna).

Jak udowodnić przed innymi spadkobiercami, że to właśnie ja jestem wykonawcą testamentu?

Czasami zdarza się tak, że spadkobierca nie widział testamentu i może nie wierzyć danej osobie, że to właśnie ona jest wykonawcą testamentu. W takim wypadku, sąd może wydać wykonawcy testamentu odpowiednie zaświadczenie, które będzie zawierało m.in. informacje o tym jakie jest imię, nazwisko, zawód takiego wykonawcy. Wykonawca testamentu musi jednak przed sądem w czasie postępowania spadkowego poprosić o wydanie takiego zaświadczenia.

Prawa i obowiązki wykonawcy testamentu

a) Wykonawca testamentu powinien zarządzać spadkiem, spłacić długi spadkowe, wydać spadkobiercom majątek, który został im przyznany w testamencie, a także wykonać zapisy i polecenia. Autor testamentu może jednak dokładnie określić do czego zobowiązany jest wykonawca testamentu i w jaki sposób ma sprawować swoje obowiązki,

b) Ponadto wykonawca testamentu powinien dołożyć wszelkich starań aby cały spadek został utrzymany w należytym stanie (tzn. żeby chronił go w czasie niebezpieczeństwa czy też dbał o to by przedmioty należące do spadku się nie zepsuły). Należy tutaj nadmienić, że wykonawca testamentu – zanim rozda określone przedmioty spadkobiercom – posiada cały spadek i się nim opiekuje,

c) W razie jakichkolwiek kłótni (spadkobiercy mogą uznać, że wykonawca testamentu nieprawidłowo wypełnia wolę zmarłego) wykonawca może pozywać do sądu w związku z wykonywaniem swoich obowiązków, ale też może sam być pozywany,d) Wykonawca testamentu nie może dokonać podziału spadku ani wystąpić do sądu z wnioskiem o dokonanie podziału spadku,

e) Wykonawca testamentu może też złożyć w sądzie wniosek o spis inwentarza (czyli spis całego majątku, który wchodzi do spadku). Wzór takiego wniosku można znaleźć powyżej.

W razie wątpliwości, że cały majątek spadkowy został spisany wykonawca testamentu może złożyć do sądu wniosek o ujawnienie wszystkich przedmiotów, które wchodzą do spadku. Po złożeniu takiego wniosku sąd może wezwać spadkobierców do złożenia oświadczenia, że nie ukryli żadnych przedmiotów wchodzących do spadku. Takie czynności mają na celu powstrzymanie spadkobierców od ukrywania tego co wchodzi do spadku. Wniosek o wyjawienie przedmiotów wchodzących do spadku powinien wyglądać następująco:

Wniosek jest bezpłatny. Składamy go w osobiście w sądowym biurze podawczym lub wysyłamy listem poleconym (składamy tyle egzemplarzy ile jest uczestników postępowania + jeden egzemplarz dla sądu). Sądem właściwym do rozpoznania wniosku jest sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego

f) Wykonawca testamentu powinien wykonywać swoje obowiązki starannie i powinien udzielać wszystkim spadkobiercom informacji o tym jaki jest przebieg sprawy,

g) Po wywiązaniu się ze wszystkich swoich obowiązków, wykonawca testamentu powinien oddać spadkobiercom wszystko co uzyskał w związku z pełnieniem swojej funkcji,

h) Wykonawca testamentu nie ma prawa używać pieniędzy i innych rzeczy ze spadku.

Z drugiej jednak strony wykonawcy testamentu należy się odpowiednia zapłata za sprawowanie swoich obowiązków oraz zwrot wszelkich pieniędzy, które wykonawca zapłacił z własnej kieszeni w związku z wykonywanie swoich obowiązków.

WYJĄTEK:

Wykonawca testamentu nie dostaje żadnej zapłaty jeśli z testamentu wynika, że powinien on wykonywać swoje obowiązki bezpłatnie! Oczywiście w takiej sytuacji osoba, która została wyznaczona na wykonawcę testamentu może odmówić podjęcia się obowiązków,

i) Wykonawca testamentu może wystąpić do sądu z wnioskiem o zabezpieczenie spadku (gdy z jakiejkolwiek przyczyny spadek może zostać zniszczony, usunięty lub uszkodzony, albo grozi mu jakiekolwiek inne niebezpieczeństwo). Spadek może zostać zabezpieczony poprzez jego spisanie, oddanie pod dozór, złożenie do depozytu, ustanowienie nad nim zarządu tymczasowego, albo ustanowienie dozoru (w przypadku nieruchomości). Wniosek o zabezpieczenie spadku powinien wyglądać następująco:

• wniosek należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce położenia spadku. Jako uczestników postępowania należy wymienić w nim wszystkie osoby, które są spadkobiercami, ponieważ ich dotyczy sprawa. Wniosek możemy wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym, które znajduje się w każdym sądzie,
• wniosek składamy w takiej ilości egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy złożyć jeden egzemplarz dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 3 egzemplarze pisma, warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu,
• wniosek podlega opłacie w wysokości 50 zł. Można je opłacić znakami sądowymi (kupujemy je w kasie sądu i naklejamy na pierwszą stronę pisma), gotówką na poczcie (dowód opłaty trzeba dołączyć do pisma, które idzie do sądu) albo przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód dokonania przelewu dołączamy do wniosku).

Niegodność dziedziczenia

Możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia została wprowadzona do kodeksu cywilnego w celu wyeliminowania sytuacji, w których spadkobierca dziedziczy mimo, iż dopuścił się czynów sprzecznych z zasadami moralnymi (np. przestępstwa w celu szybszego uzyskania spadku).
Aby uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia inni spadkobiercy muszą wystąpić do sądu z pozwem i musi zostać przeprowadzone postępowanie, po którym sąd wydaje wyrok o uznaniu za niegodnego. Po uprawomocnieniu się wyroku (czyli po 14 dniach od jego wydania - pod warunkiem, że nie została wniesiona apelacja) spadkobierca, który został uznany za niegodnego traktowany jest tak jakby żył krócej niż spadkodawca.

Przykład:
Stefan zmarł na zawał pozostawiając po sobie dwójkę dzieci – Hannę i Pawła. 
Hanna miała jedno dziecko o imieniu Marysia. Okazało się, że Hanna próbowała przerobić testament Stefana tak aby dostać w spadku więcej niż w rzeczywistości Stefan jej chciał przekazać. Paweł wystąpił do sądu z pozwem o uznanie Hanny za niegodną dziedziczenia, a sąd wydał wyrok zgodnie z żądaniem Pawła. W takim przypadku Hanna traktowana jest tak jakby zmarła przed Stefanem, a to oznacza, że osobami uprawnionymi do dziedziczenia będą Paweł i Marysia (dziecko Hanny).

Kiedy można uznać kogoś za niegodnego dziedziczenia?

Kodeks cywilny wyróżnia trzy sytuacje, w których można uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia:

1) Spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Jeśli przestępstwo nie było ciężkie, albo nie było umyślne to spadkobierca nie może zostać uznany za niegodnego. Przestępstwami umyślnymi są np. gwałt, zabójstwo, ale też usiłowanie popełnienia takiego przestępstwa czy pomocnictwo przy jego popełnieniu),
2) Spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Samo użycie podstępu lub groźby nie uzasadnia uznania spadkobiercy za niegodnego. Dopiero wywołanie określonego skutku ma w tym przypadku znaczenie i powoduje, że sąd uznaje kogoś za niegodnego.

Przykład:
Stefan ma 80 lat, jest mocno schorowany i nie do końca pojmuje otaczającą go rzeczywistość. Wiedząc, że jego życie zbliża się ku końcowi chce napisać testament, w którym przekaże swój dom dzieciom – Pawłowi i Hannie. Jednak Hanna okłamuje swojego ojca, że Paweł (który mieszka w Anglii) zginął w wypadku samochodowym i namawia go by w testamencie przekazał cały dom tylko jej. W takiej sytuacji, Paweł może wystąpić do sądu z pozwem o uznanie swojej siostry za niegodną dziedziczenia, ponieważ podstępem doprowadziła do sporządzenia testamentu Stefana w taki sposób w jaki chciała.
 Gdyby Stefan nie uwierzył Hannie i mimo wszystko napisałby w testamencie, że przekazuje dom swoim dzieciom – Hannie i Pawłowi to Hanna nie mogłaby zostać uznana za niegodną dziedziczenia, ponieważ nie został wywołany żaden skutek podstępu – Hanna co prawda próbowała, ale jej się nie udało.

Podstępem może być również zapewnienie Stefana, że np. nie może spisać testamentu, bo będzie musiał się później z nim udać do notariusza i słono za to zapłacić. Sąd jednak zawsze musi sprawdzić czy takie kłamstwo zostało użyte umyślnie czy ktoś po prostu nie znał się na prawie.

Kto może złożyć pozew o uznanie za niegodnego i w jakim terminie może to zrobić?

Pozew o uznanie za niegodnego dziedziczenia można złożyć w terminie 1 roku od momentu kiedy spadkobierca dowiedział się o przyczynach czyjejś niegodności, ale nie później niż w terminie 3 lat od momentu śmierci spadkodawcy.
 Początek biegu pierwszego terminu jest zmienny – biegnie on bowiem od powzięcia wiadomości, że ktoś dopuścił się czynu, za który może zostać uznany za niegodnego np. że
sfałszował testament albo popełnił ciężkie przestępstwo umyślne przeciwko spadkodawcy.
Drugi termin jest niezmienny i biegnie zawsze od momentu, w którym zmarł spadkodawca. Jeśli minie któryś z tych dwóch terminów nie można już żądać uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia.

Przykład:
Stefan Kowalski zmarł 1 marca 2000 r. Dnia 3 lutego 2003 (syn Stefana), dowiedział się, że Hanna (córka Stefana, siostra Pawła) przed śmiercią podała swojemu ojcu arszenik, aby ten jak najszybciej umarł i żeby Hanna mogła jak najszybciej dostać spadek. Dnia 2 marca 2003 r. Paweł złożył do sądu pozew o uznanie Hanny za niegodną dziedziczenia. 
Niestety, Hanna nie została uznana za niegodną ponieważ od momentu śmierci Stefana minęło już więcej niż 3 lata. Paweł zdążyłby, gdyby złożył pozew do dnia 1 marca 2003 r.

Czy można uznać spadkobiercę za niegodnego jeśli spadkodawca mu przebaczył?

Nie. Przepisy nie zawierają żadnych informacji w jaki sposób powinno nastąpić przebaczenie. Może ono zostać dokonane na piśmie lub słownie – ważne by było wystarczająco

jasne. Oczywiście przebaczenie musi zostać dokonane przez samego spadkodawcę.

 Niewątpliwym znakiem przebaczenia są stosunki spadkodawcy przed jego śmiercią z osobą, która mogłaby zostać uznana za niegodną. Mimo, że spadkobierca dopuścił się niegodnego czynu to może nie zostać uznany za niegodnego jeśli miał on dobre stosunki ze spadkodawcą.

Ponadto, jeśli mimo dokonania czynu niegodnego spadkodawca sporządzi testament, na rzecz tej osoby, to takie zachowanie należy uznać za przebaczenie.

Przebaczenie musi zostać udzielone z dostatecznym rozeznaniem, co oznacza, że osoba, która je dokonuje musi mieć świadomość wyrządzonych krzywd i musi podjąć swobodną decyzję o przebaczeniu. Nie może być też chora psychicznie, ani nie może być pod wpływem substancji odurzających takich jak np. alkohol albo narkotyki. (oczywistym jest, że osoba chora psychicznie, nie mająca kontaktu z rzeczywistością nie jest w stanie zrozumieć otaczającego ją świata i przebaczyć osobie, która dopuściła się niegodnego czynu)

Pozew o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia

Jak wygląda pozew o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia?

W pozwie musimy podać wartość przedmiotu sporu (w.p.s), którą jest wartość udziału spadkowego przypadającego pozwanej osobie. Od tej kwoty zależna jest opłata za pozew i będzie ona wynosiła 5% od wartości przedmiotu sporu. Kwotę tą można zapłacić na poczcie albo dokonać przelewu bankowego. Nie można zapomnieć dołączyć dowodu opłaty do pozwu.

UWAGA:

Jeśli wartość przedmiotu sporu (w.p.s) jest niższa niż 75.000,00 zł to pozew wnosimy do Sądu Rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania spadkodawcy przed jego śmiercią. Jeśli natomiast wartość przedmiotu sporu jest wyższa niż 75.000,00 zł to pozew wnosimy do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.

 Pozew (razem z aktem zgonu spadkodawcy, dowodem uiszczenia opłaty za pozew, odpisami aktów urodzenia spadkobierców) wysyłamy do sądu listem poleconym, albo zanosimy osobiście i zostawiamy w biurze podawczym. Pozew składamy w takiej ilości egzemplarzy ilu jest pozwanych + jeden egzemplarz dla sądu. 

W naszym przykładzie do sądu zostaną złożone dwa egzemplarze (jeden dla sądu i jeden dla Hanny Sikory). Zawsze dobrze przygotować też jeden egzemplarz dla samego siebie i schować go w domu do teczki.

Co to jest zachowek i kto może go żądać?

Zachowek jest pewną kwotą pieniężną, którą osoba pominięta w testamencie może żądać od tych, którzy są spadkobiercami. Taka możliwość ma na celu niedoprowadzenie do umyślnego pokrzywdzenia osób, które normalnie mogłyby dziedziczyć na podstawie zasad określonych w kodeksie cywilnym (opisanych szczegółowo w rozdziale 2) oraz niedoprowadzenie do takich sytuacji, w których bliskie osoby zostałyby całkowicie pozbawione środków do życia.

 Osobami uprawnionymi do uzyskania zachowku są dzieci spadkodawcy, jego wnukowie, prawnukowie, małżonek i rodzice. Nie wszyscy jednak będą mogli starać się o wypłatę zachowku, a tylko ci, którzy dziedziczyliby na podstawie ustawy (czyli gdyby nie było żadnego testamentu)

Przykład:

Stefan Kowalski napisał testament, w którym cały swój majątek przekazał swojej kochance Ilonie. Gdyby jednak nie było testamentu, zgodnie z zasadami określonymi w 

kodeksie cywilnym, majątek po Stefania dostałaby jego żona wraz z dziećmi. W związku z tym, to właśnie żona i dzieci mogą żądać od Ilony wypłaty zachowków.

Przykład:

 Wyobraźmy sobie następującą sytuację:

Po śmieci Stefana z rodziny Kowalskich pozostał brat Stefana, siostra, ojciec i żona Anna. Matka Stefana zginęła kilka lat wcześniej w wypadku samochodowym. Stefan 

pozostawił testament, w którym cały swój majątek przekazał kochance Ilonie.

Zgodnie z przepisami zawartymi w kodeksie cywilnym, gdyby nie było testamentu, spadek otrzymaliby – brat Stefana, siostra, ojciec i żona Anna – i to właśnie oni mogą żądać

od Ilony wypłaty zachowku.

 Przykład:

 Załóżmy, że Stefan nie był żonaty, nie miał dzieci ani rodzeństwa, a jego rodzice zginęli w wypadku samochodowym. Wtedy jedynymi spadkobiercami byliby: dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Babcia od strony ojca zmarła przed Stefanem. Stefan pozostawił testament, w którym przekazał cały swój majątek koledze Andrzejowi.

Zgodnie przepisami kodeksu cywilnego, gdyby nie było żadnego testamentu, do dziedziczenia powołani byliby dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Natomiast część przypadająca babci od strony ojca, która już nie żyje przypadłaby do podziału jej synom (czyli wujkom Stefana). 

Osobami uprawnionymi do zachowku byliby więc - dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Wujkowie Stefana nie dostaliby nic, bo zgodnie z prawem do zachowku powołani są tylko: dzieci spadkodawcy, jego wnukowie, prawnukowie, małżonek i rodzice.

UWAGA:

Do zachowku nie są uprawnione:

• osoby, które uznane zostały za niegodne dziedziczenia,
• małżonkowie, co do których sąd orzekł separację,
• osoby, które odrzuciły spadek,
• osoby, które zostały wydziedziczone w testamencie (czyli pozbawione zachowku).

Osobą uprawnioną do zachowku jest osoba, która w testamencie nie została powołana do spadku, nie dostała darowizny przewyższającej jej zachowek, albo nie został dokonany na jej rzecz żaden zapis. W innym przypadku osoba ta nie będzie mogła żądać wypłaty zachowku lub kwoty, która by go uzupełniła. Są jednak wyjątki, o których mowa będzie w kolejnych podrozdziałach.

Sposób obliczania zachowku

Podstawową zasadą jest, że zachowek równa się połowie tego co dany członek rodziny otrzymałby, gdyby nie było testamentu. Od tej zasady jest jednak wyjątek – jeśli osoba, która ma prawo do zachowku jest trwale niezdolna do pracy albo nie ma skończonych 18 lat - może otrzymać zachowek w wysokości 2/3 tego co normalnie by dostała gdyby nie było testamentu,

Przykład:

Stefan zostawił w spadku luksusowe mieszkanie warte 1.500.000,00 zł. Po śmierci Stefana – zgodnie z zasadami ustawowymi – do dziedziczenia uprawniona była jego żona Anna wraz z dwójką dzieci - Hanną i Pawłem. Każda z tych osób miałaby prawo do 1/3 mieszkania. Jednak okazało się, że Stefan przed śmiercią sporządził testament, w którym całe mieszkanie zostało przekazane kochance Ilonie.

Gdyby nie było testamentu, mieszkanie dostałaby Anna i dzieci. W tym wypadku całe mieszkanie dostanie Ilona, ale będzie ona musiała wypłacić Annie, Hannie i Pawłowi zachowek, ponieważ tego zażądali. Każdy z nich dostanie po 250.000,00 zł (normalnie dostaliby po 500.000,00 zł, ale w przypadku zachowku mogą żądać tylko połowę tego co dostaliby, gdyby nie było testamentu).

Żeby móc obliczyć wysokość zachowku, musimy wykonać dwie czynności:

1.  Po pierwsze, należy obliczyć udział jaki by przypadał danej osobie w ramach dziedziczenia ustawowego (tj. w przypadku gdyby nie było testamentu). Oto dwie podstawowe zasady obliczania takiego udziału:

• Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili,
• Nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. 

2.  Następnie, musimy ustalić wartość spadku – dopiero wtedy będziemy wiedzieli jaka dokładnie suma należy się osobie uprawnionej do zachowku.

Niestety przepisy nie wskazują jasno jak należy obliczyć wartość spadku.

Podstawą do obliczenia zachowku będzie tzw. czysta wartość spadku (wartość spadku po odliczeniu od niego długów spadkowych). Przy obliczaniu czystej wartości spadku nie odliczamy od niej wartości zapisów i poleceń, ale odlicza się wartość darowizn.

Darowizna a wysokość zachowku

Wyobraźmy sobie sytuację, w której Stefan tuż przed śmiercią daruje swojemu synowi Pawłowi samochód Volkswagen Golf wart 60.000,00 zł. Samochód staje się własnością Pawła i nie wchodzi do spadku po Stefanie. Niewątpliwie, w takiej sytuacji osoby uprawnione do zachowku będą pokrzywdzone, ponieważ czysta wartość spadku będzie niższa, i co za tym idzie, udział spadkowy przypadający na jedną osobę też będzie niższy.

Aby jednak osoby uprawnione do zachowku nie czuły się pokrzywdzone, samochód, który otrzymał Paweł przed śmiercią, mimo że nie należy już do spadku, doliczany jest do wartości spadku. Doliczenia takiego dokonuje się nawet jeśli Paweł zbył już samochód.

Przykład:

Czysta wartość spadku po Stefanie (wartość spadku po odliczeniu długów) wynosi 60.000,00 zł. Gdyby zastosować przepisy o dziedziczeniu ustawowym do spadku uprawnieni byliby: żona Anna Kowalska (do 1/3 spadku), syn Paweł Kowalski (do 1/3 spadku) oraz córka Hanna Sikora (do 1/3 spadku) – teoretycznie każdy otrzymałby po 20.000,00 zł. 

W tym jednak przypadku przepisy zawarte w kodeksie cywilnym nie mają zastosowania, ponieważ Stefan sporządził testament, w którym przekazał cały swój majątek przyjacielowi Andrzejowi.

Są więc trzy osoby uprawione do zachowku – żona, syn i córka. Każdy z nich mógłby otrzymać po połowie tego, co normalnie otrzymałby, gdyby dziedziczył na podstawie ustawy – czyli po 10.000,00 zł. Okazało się jednak, że tuż przed śmiercią Stefan podarował swojemu synowi samochód marki Volkswagen Golf wart 60.000,00 zł, który powinien zostać doliczony do spadku.

Po uwzględnieniu przepisów dotyczących doliczania darowizn, należy uznać, że całkowita wartość spadku to 120.000,00 zł (na które składa się 60.000,00 zł, które Stefan podarował Andrzejowi i 60.000,00 zł jako równowartość samochodu). Dopiero po dokonaniu doliczenia należy obliczyć wysokość zachowku.

Najpierw obliczamy udział każdej osoby uprawnionej do zachowku – w naszym przykładzie to 40.000,00 zł, bo właśnie tyle każdy otrzymałby na podstawie ustawy). Potem tą sumę dzielimy na połowę – zachowek dla każdej osoby wyniesie więc 20.000,00 zł

Jest jednak dużo wyjątków dotyczących niedoliczania darowizn do wartości spadku:

• Wyjątek pierwszy - Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach (np. darowizn na święta, urodziny czy imieniny), ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami uprawnionymi do zachowku podlegają zaliczeniu bez względu na to kiedy zostały dokonane.
• Wyjątek drugi - Przy obliczaniu zachowku należnego synowi i jego potomkom nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał syna, wnuka, prawnuka itd. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się syna, wnuka, prawnuka.
• Wyjątek trzeci - Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. 

Czy darowizny zalicza się na należny uprawnionemu zachowek?

Generalnie tak. Ma to związek z dążeniem do wyeliminowania sytuacji, w której osoba uprawniona do zachowku zostaje obdarowana za życia spadkodawcy, a później jeszcze żąda wypłaty swojego zachowku. Przyjmuje się więc, że za życia spadkodawcy doszło już do rozliczenia tych dwóch osób, a żądanie zachowku byłoby krzywdzące w stosunku do spadkobierców.

 Jeżeli uprawnionym do zachowku jest wnuk, prawnuk itd. to dolicza się także darowiznę dokonaną na rzecz swojego dziecka. Możemy opisać tę sytuację na następującym przykładzie:

Przykład:

Stefan napisał testament, w którym przekazał swojemu przyjacielowi Andrzejowi dom w Sopocie. Przed śmiercią natomiast podarował swojej córce samochód Volvo S40. 

Uprawnionymi do zachowku po Stefanie są – żona Anna, córka Hanna i syn Paweł (ponieważ właśnie oni dziedziczyliby na podstawie ustawy gdyby nie było testamentu). 

Córka Anna jednak umiera, w związku z czym uprawnioną do zachowku jest też jej córka Marysia (wnuczka Stefana). Zgodnie z przepisami, na poczet zachowku dla Marysi zaliczymy darowiznę, którą Stefan uczynił na rzecz Anny.

Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dziecko, wnuk, prawnuk itd. zalicza się na należny zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

 Jeżeli spadkobierca musi zapłacić zachowek, a sam jest do niego uprawniony to jego odpowiedzialność jest ograniczona tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Oznacza to, że jeśli Paweł Kowalski ma wypłacić zachowek w wysokości 50.000,00 zł, a sam otrzymał 60.000,00 zł zachowku to będzie musiał wypłacić innym osobom tylko 10.000,00 zł zachowku.

Czy można żądać wypłaty zachowku od osoby, która dostała darowiznę?

Na początku niniejszego rozdziału zostało zawarte stwierdzenie, że zachowku mogą żądać ci, którzy zostali pominięci w testamencie od tych, którzy są spadkobiercami. Jest to oczywiście prawda, ale nie wspomniano o jednym wyjątku – w pewnych okolicznościach można żądać wypłaty zachowku przez osobę, która przed śmiercią spadkodawcy została przez niego obdarowana.
Zgodnie z prawem, jeżeli uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do wypłaty lub uzupełnienia zachowku.
Należy w tym miejscu zwrócić szczególną uwagę, że chodzi o darowiznę, która została doliczona do spadku – nie można bowiem żądać uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała darowiznę, której nie doliczamy do spadku. Co więcej, obdarowany jest zobowiązany do zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Jeśli byłoby kilka osób, które otrzymały darowiznę, i można było by żądać od nich uzupełnienia zachowku, to z żądaniem wypłaty zachowku kierujemy się najpierw do osoby, która otrzymała darowiznę najpóźniej. Cały czas musimy jednak pamiętać, że wszystkie z tych darowizn muszą podlegać doliczeniu do spadku. Jeśli darowizna nie podlega doliczeniu – nie możemy żądać uzupełnienia zachowku od osoby, która ją otrzymała.

Co zrobić jeśli dana osoba nie chce wypłacić nam zachowku?

W takiej sytuacji możemy wystąpić do sądu z pozwem o wypłacenie zachowku. Pozew powinien wyglądać w następujący sposób ( poniżej wzór pozwu o zachowek ):

Wzór pozwu o zachowek

• pismo należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania zmarłego. Możemy je wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym, które znajduje się w sądzie,
• wniosek składamy w takiej ilości egzemplarzy, ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy dołożyć jedno pismo dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 2 egzemplarze pisma. Warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu,
• pismo podlega opłacie w wysokości 5% od wartości przedmiotu sporu (w.p.s.) oznaczonej w pozwie (jako wartość przedmiotu sporu podajemy sumę, której żądamy tytułem zachowku). W omawianym przypadku w.p.s. wynosi 18.000,00 zł, więc przy wniesieniu pozwu trzeba będzie zapłacić 900,00 zł. Opłatę można uiścić gotówką na poczcie (dowód opłaty trzeba dołączyć do pisma, które idzie do sądu) lub przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód opłaty należy dołączyć do pozwu).

Przedawnienie możliwości żądania zachowku

W momencie ogłoszenia testamentu zaczyna biec 3-letni termin do żądania zachowku przez osobę do niego uprawnioną. Jeśli testamentów było kilka, termin rozpoczyna swój bieg od momentu, w którym ustali się, który z testamentów jest ważny. Po upływie tego terminu spadkobierca, który miał obowiązek wypłacić zachowek może odmówić wypłaty, a uprawniony praktycznie nie będzie miał już żadnej możliwości żądania zachowku. W pewnych sytuacjach bieg przedawnienia ulega przerwaniu albo zawieszeniu.

Bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu jeśli:

• dokonamy czynności procesowej przed sądem – oczywiście czynność ta musi dotyczyć naszego dochodzenia zachowku. Od momentu zakończenia postępowania termin przedawnienia biegnie na nowo.
• osoba, która ma wypłacić zachowek uzna nasze żądanie, albo zostanie rozpoczęta mediacja przed sądem.

Bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu, co do żądań:

•  które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej,
•  które przysługują osobom nie mającym 18 lat, albo osobom, nad którymi sprawowana jest opieka lub kuratela,
• których z powodu siły wyższej nie można dochodzić przed sądem – przez czas trwania przeszkody.

Po przerwie związanej z zawieszeniem, termin przedawnienia biegnie dalej, a nie na nowo!

Wydziedziczenie

Najczęściej kiedy mówimy, że ktoś „został wydziedziczony” mamy na myśli, że nie dostał nic w spadku, np. dlatego, że został pominięty w testamencie. Jest to rozumienie poprawne, lecz niepełne. Wydziedziczeniem w języku prawniczym nazywa się bowiem taką sytuację, w której dana osoba nie tylko nie dostała nic w spadku, ponieważ została pominięta w testamencie, ale również została pozbawiona przez spadkodawcę prawa do zachowku.
 Wydziedziczenie może zostać dokonane tylko w ważnym testamencie – czyli testamencie. Jeśli testament zostanie uznany za nieważny to także wydziedziczenie będzie nieważne.

Jakie powody mogą być podstawą do wydziedziczenia?
Zanim konkretnie odpowiemy na to pytanie musimy wskazać, że wydziedziczyć można kogoś tylko w sytuacjach wskazanych przez kodeks cywilny. Nawet jeśli będą inne ważne dla spadkodawcy przyczyny, ale nie będą one wymienione w kodeksie cywilnym to nie mogą one być podstawą wydziedziczenia.

Spadkodawca musi wskazać w testamencie wprost, dlaczego wydziedzicza daną osobę – tylko wtedy uniknie komplikacji związanych z interpretacją testamentu. Jeśli taka przyczyna nie zostanie podana to dana osoba, co prawda, nie dostanie żadnych przedmiotów spadkowych, ale zawsze będzie mogła się starać o wypłatę zachowku.

Podstawy do wydziedziczenia osoby uprawnionej do zachowku mogą być następujące:
1) działanie wbrew zasadom współżycia społecznego, np. pijaństwo, prostytucja, przestępczy tryb życia – chodzi tu generalnie o zachowania, które nie byłyby akceptowane przez spadkodawcę.
Co więcej, zachowanie to powinno być uporczywe.

Przykład:
Paweł, syn Stefana, handlował narkotykami. W końcu popadł w nałóg, mocno się zadłużył i musiał wyjechać do Irlandii, ponieważ jego wierzyciele ciągle nachodzili jego i  jego rodzinę. W Polsce Paweł zostawił żonę i syna, którzy z trudem się utrzymywali. Stefan im pomagał ile mógł, ale sam nie miał za wiele środków.
 Stefan sporządził więc testament, w którym zaznaczył, że cały dom przekazuje żonie Pawła i swojemu wnukowi, a Pawła wydziedzicza (pozbawia zachowku), ponieważ zostawiając swoją żonę i dziecko bez środków do życia postąpił niezgodnie z zasadami współżycia społecznego.

2) dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci – przepisy nie podają jednak szczegółowo kogo uważamy za osobę bliską. Oprócz rodziny może to być wychowanek spadkodawcy, kochanka lub bliski przyjaciel.
3) Uporczywe uchylanie się od dopełnienia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – np. wydziedziczona może być osoba, które zdaje sobie sprawę, że rodzic jest w
ciężkim stanie i nie jest w stanie samemu zadbać o siebie, a mimo to mu nie pomaga.

UWAGA:
Nie można wydziedziczyć danej osoby jeśli spadkodawca jej przebaczył. Przebaczenie może zostać dokonane ustnie lub pisemnie – ważne jednak żeby zostało dokonane z pełnym rozeznaniem.
Należy przy tym pamiętać, że skutkiem przebaczenia osobie wydziedziczonej jest przywrócenie jej tylko prawa do zachowku, a nie do części spadku!

Testament wydziedziczający powinien wyglądać w następujący sposób:

Zrzeczenie się dziedziczenia

Podstawowe zasady zawarte w przepisach kodeksu cywilnego zakazują:
• zawierania umów o spadek po osobie żyjącej,
• zawierania umów, które dzieliłyby spadek przed śmiercią spadkodawcy,
• zawierania umów między przypuszczalnym spadkobiercą a osobami trzecim co do zbycia spadku,
• zawierania umów stanowiących, że jedna strona umowy będzie dochodziła do spadku po drugiej stronie,
• zawierania umów darowizny na wypadek śmierci (nie mylić z umową darowizny dokonywaną za życia spadkodawcy), w której dana osoba zobowiązuje się darować dany przedmiot dopiero po swojej śmierci.
Takie umowy będą zawsze nieważne, ponieważ nie da się rozporządzić przyszłymi prawami (majątek spadkodawcy staje się spadkiem dopiero w chwili jego śmierci! Tak samo dana osoba staje się spadkobiercą dopiero kiedy umrze spadkodawca). Jest jednak pewien wyjątek – umowa o zrzeczenie się dziedziczenia.

Kto i jak może zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia?
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może zostać zawarta między spadkodawcą, a jego małżonkiem, dziećmi i ich potomstwem, jego rodzicami, rodzeństwem i ich potomstwem (czyli generalnie osoby uprawnione do dziedziczenia na podstawie przepisów ustawowych). Jedynie gmina, Skarb Państwa oraz osoby spoza kręgu spadkobierców ustawowych nie mogą zrzec się dziedziczenia.
Umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego (może zostać sporządzona przez każdego notariusza w kraju – trzeba za nią zapłacić 200,00 zł + 50,00 zł za ewentualne dodatkowe koszty). Umowa sporządzona w innej formie niż w formie aktu notarialnego jest nieważna. Oto przykład takiej umowy:

Wzór zrzeczenia się dziedziczenia

UWAGA:
Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje wszystkie dzieci spadkobiercy i ich potomków. Jednak w umowie można zawrzeć postanowienie, że obejmie ona tylko jedną osobę, a nie obejmie ich potomków.

Przykład:
Stefan zawarł ze swoją córką Hanną umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. W umowie zostało uzgodnione, że zrzeczenie nie obejmuje córki Hanny – Marysi. Po śmierci Stefana uprawnionymi do dziedziczenia będą więc – jego żona Anna, syn Paweł i wnuczka Marysia. Hannę traktuje się tak jakby nie dożyła otwarcia spadku (tj. jakby żyła krócej niż Stefan). 

Zrzeczenie się dziedziczenia może zostać uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa taka powinna zostać zawarta również w formie aktu notarialnego – jest to jedyny sposób na usunięcie skutków wcześniejszego zrzeczenia się dziedziczenia.

Podatki od spadku

Przejście majątku (spadku) z jednej osoby na drugą jest związane z zapłatą podatku od spadku i darowizn. Jest to podatek dość skomplikowany, którego kompleksowy opis w naszej broszurze jest zbędny. W związku z tym ograniczymy się tylko do najważniejszych zagadnień.

Zacznijmy od tego, że przepisy prawa dzielą wszystkich spadkobierców na trzy grupy. 

Wysokość podatku, który będziemy musieli zapłacić zależy właśnie od tego, w której grupie się znajdujemy. 

Podział wygląda następująco:

1) Do grupy pierwszej należą – małżonek, dzieci i ich potomkowie (wnuki, prawnuki itd.), rodzice, dziadkowie, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym i macocha,

2) Do grupy drugiej należą – dzieci rodzeństwa i ich potomkowie, rodzeństwo rodziców, dzieci (i potomkowie) i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków oraz małżonkowie innych potomków.

3) Do grupy trzeciej należą – inni nabywcy

UWAGA:

Ustawa, która wprowadza podatek od spadków i darowizn, przewiduje kwoty, które są wolne od podatku:

- 9.637,00 zł w przypadku I grupy podatkowej,

- 7.276,00 zł w przypadku II grupy podatkowej,

- 4.902,00 zł w przypadku III grupy podatkowej,

Co podlega opodatkowaniu?

Opodatkowaniu podlega nabycie własności tytułem dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, zachowku i nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci, nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci oraz nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Podatnicy obowiązani są do złożenia zeznania podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek pobierany jest przez płatnika (notariusza). Termin do złożenia zeznania podatkowego wynosi 1 miesiąc od dnia, w którym powstał obowiązek podatkowy – odpowiednie formularze są dostępne w każdym Urzędzie Skarbowym.

Załącznik 1 – Zwolnienie od kosztów sądowych

W polskim systemie prawnym przyjęto zasadę odpłatności wymiaru sprawiedliwości. Oznacza to, że strony działające przed sądem mają obowiązek ponieść koszty związane z dokonywaniem czynności procesowych w konkretnej sprawie. Wyjątkiem od tej zasady jest instytucja zwolnienia z kosztów sądowych, która ma na celu umożliwienie dostępu do sądu obywatelom, którzy są mniej zamożni i nie są w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku dla utrzymania swojego lub swojej rodziny.

 Zwolnienie od kosztów sądowych następuje na wniosek zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu (w czasie rozprawy) w sądzie, w którym toczy się postępowanie. Osoba, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania (zazwyczaj jest to sąd, który jest najbliżej naszego domu). Wniosek zostanie przesłany do odpowiedniego sądu.

  Do wniosku należy dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Wzór takiego oświadczenie można otrzymać w każdym sekretariacie w sądzie lub ściągnąć ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości: 

http://bip.ms.gov.pl/sprawy_cywilne/oswiadczenie_o_stanie_rodzinnym_koszty_sadowe.rtf.

UWAGA – Złożenie wniosku ustnie do protokołu nie zwalnia z obowiązku sporządzenia takiego oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania! Sąd może zwolnić od kosztów sądowych w całości lub części. Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych może polegać na zwolnieniu od uiszczenia ich ułamkowej (bądź procentowej części), określonej kwoty lub niektórych tylko opłat sądowych lub wydatków. Natomiast strona w całości zwolniona od kosztów sądowych w ogóle nie uiszcza opłat i nie ponosi wydatków. Jeżeli okaże się, że okoliczności na podstawie, których sąd przyznał stronie zwolnienie z kosztów sądowych, nie istniały lub przestały istnieć, sąd powinien cofnąć zwolnienie oraz zobowiązać stronę do uiszczenia przepisanych opłat i wydatków w całości lub częściowo (stosownie do zmiany jaka nastąpiła w jej stosunkach).

Wzór

- Jeśli sprawa już się toczy, podajemy sygnaturę jaka została nadana sprawie przez sąd.

 - Do wniosku należy załączyć wszelkie dokumenty, które uzasadniałyby nasze żądanie – mogą to być zaświadczenia o zarobkach, zaświadczenia od lekarza, z ZUSu, a także pojedyncze rachunki.