Jak wygląda testament notarialny?

Testament notarialny powinien przede wszystkim zawierać:

• oznaczenie dnia, miesiąca i roku sporządzenia, a czasami nawet (na żądanie autora testamentu) godzinę oraz minutę rozpoczęcia i podpisania testamentu,
• miejsce sporządzenia - nieprawidłowe określenie miejsca (lub w ogóle jego brak) niepowoduje jednak nieważności testamentu,
• dane dotyczące notariusza – jego imię, nazwisko, siedzibę kancelarii, a także dane osób, które były obecne przy spisywaniu testamentu,
• informacje, że testament został odczytany, przyjęty i podpisany - przy odczytaniu notariusz powinien upewnić się, że osoby obecne rozumieją treść aktu i wiedzą jakie ma on skutki, a także czy treść testamentu zgadza się z rzeczywistą wolą spadkodawcy,
• podpisy osób obecnych przy sporządzeniu testamentu. Brak podpisu powoduje, że testament jest nieważny.

Przykład testamentu notarialnego:

Testament allograficzny

Testament allograficzny polega na tym, że osoba, która chce go sporządzić oświadcza swoją wolę w obecności dwóch świadków przed wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Jest to testament urzędowy, ponieważ jak widać oświadczenie musi zostać złożone w obecności osoby urzędowej, której rola jest zbliżona do roli notariusza. 

Oświadczenie spadkodawcy powinno być ustne i powinno zostać ujęte w protokole, który spisuje protokolant podczas jego składania. Protokolantem może być ktokolwiek, nawet członek rodziny spadkodawcy. W protokole należy zamieścić datę sporządzenia testamentu oraz całe oświadczenie spadkodawcy. Protokół odczytuje się w obecności osoby, przed którą oświadczenie zostało złożone, dwóch świadków i spadkodawcy. Następnie spadkodawca oświadcza, że jest świadomy tego co mówi i podpisuje protokół. Nie można wcześniej sporządzić protokołu testamentu allograficznego i dać spadkodawcy do zaakceptowania. Inicjatywa sporządzenia testamentu musi pochodzić od spadkodawcy.

UWAGA: 
Testamentu  allograficznego  nie  mogą  sporządzić  osoby  głuche  lub  nieme.  Nie  można  bowiem uznać za ustne oświadczenie ich gestów wykonywanych głową lub rękami.

Kto może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu allograficznego?

Świadkiem testamentu allograficznego może być osoba, która wyraźnie lub dorozumianie została wezwana przez  spadkodawcę  do  bycia  świadkiem  lub osoba, która sporządza protokół zawierający   oświadczenie   spadkodawcy.  W zasadzie  świadkowie   nie   muszą   być   obecni   w momencie składania oświadczenia i spisywania protokołu – najważniejsze jednak żeby byli przy jego odczytaniu i podpisaniu. 

Przy odczytywaniu i podpisaniu protokołu powinno być nie mniej niż 2 świadków (może być więcej), którzy:

• mają 18 lat,
• nie są niewidomi, głusi lub  niemi,
• umieją pisać i czytać, 
• mówią językiem, w którym sporządzany jest testament,
• nie zostali skazani przez sąd za składanie fałszywych zeznań.

Świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakaś korzyść. Nie mogą być też świadkami:  mąż/żona  osoby, dla której przewidziana  została korzyść w testamencie, ich krewni i osoby przez nich adoptowane lub ich adoptujące. Jeżeli świadkiem będzie taka osoba, to w takim przypadku cały testament nie jest uważany za nieważny, a jedynie postanowienia, które się odnoszą do takiej osoby.

Testamenty szczególne

 Testament szczególny,   czyli   takim,   które   można   sporządzić   w sytuacjach  nietypowych  takich  jak  np.  sytuacja,  w  której  życiu danej  osoby  zagraża  śmiertelne niebezpieczeństwo, albo zachodzą inne okoliczności uniemożliwiające sporządzenie testamentu zwykłego.  Wyróżniamy  trzy  typy  testamentów  szczególnych  – testament ustny, testament podróżny i testament wojskowy.

Testament ustny

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego testament ustny może zostać sporządzony tylko w 2 przypadkach:

1) Pierwszym jest obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Nie wystarczy tu jednak sam podeszły wiek spadkodawcy, ani utrzymujący się przez pewien czas zły stan zdrowia. Ważne żeby obawa śmierci była rzeczywista i prawdziwa – jeśli spadkodawca przez pewien czas źle się czuje i ma poważne dolegliwości to wcale nie oznacza, że może niebawem umrzeć. Tak samo obawa, że ktoś może popełnić samobójstwo nie stanowi podstawy do tego, by sporządzić testament ustny.

2) Drugim są szczególne okoliczności, w wyniku których sporządzenie testamentu własnoręcznego, notarialnego albo allograficznego jest niemożliwe albo bardzo utrudnione (niemożność sporządzenia musi dotyczyć tych wszystkich trzech form razem wziętych). Chodzi tu o takie nadzwyczajne sytuacje jak np. powódź czy przerwanie komunikacji.Oświadczenie  spadkodawcy  powinno  być złożone  ustnie  w obecności  przynajmniej 3 świadków. Nie można wcześniej sporządzić projektu testamentu ustnego i odczytać go spadkodawcy w celu uzyskania jego akceptacji. Inicjatywa sporządzenia testamentu   musi pochodzić od spadkodawcy.

UWAGA:
Testament ustny mogą sporządzić także osoby głuche lub nieme – muszą one mieć przynajmniej 18 lat, być zdrowe psychicznie i nie mieć ustanowionego prawnego opiekuna. Ponadto ważne jest by ich wola została wykazana w sposób wystarczająco zrozumiały dla wszystkich świadków.

Kto może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego?

Świadkiem testamentu ustnego może być osoba, która:

• ma przynajmniej 18 lat,
• nie jest niewidoma, głucha lub niema,
• umie pisać i czytać, 
• mówi językiem, w którym sporządzany jest testament,
• nie został skazana przez sąd za składanie fałszywych zeznań.

Świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakaś korzyść. Nie mogą być też świadkami: mąż/żona osoby, dla której przewidziana została korzyść w testamencie, ich krewni i osoby przez nich adoptowane lub ich adoptujące. Jeżeli świadkiem będzie taka osoba, to w takim przypadku cały testament nie jest uważany za nieważny, a jedynie postanowienia, które się odnoszą do takiej osoby.
Świadków musi być przynajmniej trzech i muszą to być osoby, do których spadkodawca kieruje swoje oświadczenie, bez względu na to czy zostały one przywołane czy zaproszone. Za świadka nie może jednak zostać uznana osoba, która przypadkiem usłyszała wolę spadkodawcy.

Jak ustalić treść testamentu ustnego?

Są dwie możliwości ustalenia treści testamentu ustnego po śmieci spadkodawcy:
1) Pozasądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego – w tym przypadku jeden ze świadków (albo osoba trzecia nie będąca świadkiem) spisuje oświadczenie spadkodawcy (maksymalnie w ciągu roku od złożenia oświadczenia), z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Jeśli spadkodawca nie może się podpisać to wtedy swój podpis muszą złożyć wszyscy świadkowie. Podpisy powinny zawierać imię i
nazwisko – nie wystarczy podpisanie się jedynie imieniem.
2) Sądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego – w przypadku, gdy treści nie uda się ustalić w sposób określony w poprzednim punkcie, można ją stwierdzić w ciągu miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy, przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie wszystkich świadków jest niemożliwe, albo utrudnione sąd może przesłuchać tylko dwóch świadków.
Sądowe stwierdzenie treści testamentu możliwe jest więc tylko w sytuacji gdy wola spadkodawcy nie została utrwalona na piśmie.

Testament podróżny

Testament podróżny można sporządzić tylko w czasie podróży statkiem lub samolotem.
Spadkodawca musi oświadczyć swoją wolę przed kapitanem statku lub jego zastępcą w obecności 2 świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podaje datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy. Następnie spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca podpisują pismo. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma to należy zamieścić wzmiankę o przyczynach braku podpisu spadkodawcy.

Testament wojskowy

Testament wojskowy można sporządzić tylko w czasie mobilizacji wojskowej albo w czasie wojny lub przebywania w niewoli. Oprócz żołnierzy Sił Zbrojnych RP pełniących czynną służbę, testament wojskowy mogą sporządzić też pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych, osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym, osoby wykonujące duszpasterskie czynności w Siłach Zbrojnych, członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych. Testament wojskowy może być też sporządzony przez osoby cywilne, które znajdują się na terenie będącym pod zarządem organów wojskowych albo statku należącym do Marynarki Wojennej RP lub w samolocie należącym do Sił Powietrznych.

Testament wojskowy może zostać sporządzony w 3 formach:
1) spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, odczytuje protokół spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę. Potem protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy,
2) spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie,
3) jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy; tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie.

W razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie formy testamentu określonej w ust. 1 jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, testament wojskowy może być sporządzony również w takiej formie, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych.

Ogólne informacje o powołaniu spadkobiercy.

Spadkodawca, który sporządza testament ma możliwość przekazania spadkobiercom całego swojego majątku lub tylko jego części. Tak samo do spadku może zostać powołana jedna lub kilka osób.

Przykład: 

Stefan Kowalski sporządził testament, w którym przekazał 1/5 swojego majątku swojej żonie, a 2/5 swojemu synowi – razem Stefan przekazał 3/5 spadku, ale nie napisał co ma się stać z pozostałą częścią 2/5 spadku. W tym przypadku ta pozostała część, co do której Stefan nie dokonał żadnych rozporządzeń zostanie podzielona zgodnie z zasadami ustawowymi.

 Przykład:

Stefan Kowalski sporządził testament, w którym przekazał 1/4 swojego majątku synowi, 1/4 swojej córce, a decyzję co do pozostałych 2/4 majątku zostawił swojej kochance, która „ma zdecydować komu go przekazać”.

 Zgodnie z prawem, ważne będą tylko te postanowienia, które dotyczą syna i córki.

Jeśli natomiast chodzi o postanowienia dotyczące kochanki to będą one nieważne ponieważ Stefan sam powinien podjąć decyzję i nikt nie może za niego podjąć decyzji. Oznacza to, że połowa, którą miała rozdysponować kochanka zostanie podzielona zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym.

Należy przy tym pamiętać by oznaczenia osób, które zostały powołane do spadku po Stefanie były dokładne – najlepiej jest je wymienić z imienia i nazwiska. Jeśli będą problemy z identyfikacją osób, którym Stefan przekazał majątek to testamentu nie będzie można wykonać i majątek Stefana zostanie podzielony według zasad ustawowych. Aby uniknąć komplikacji należy też wyraźnie wskazać, że dana osoba, której przekazuje się spadek jest „spadkobiercą” – jeśli tego jasno nie napiszemy to osoba, która wymieniona w testamencie może zostać uznana za zapisobiercę, a wtedy będą się do niej odnosiły trochę inne zasady.

 Warto również dokładnie określić udziały spadkowe jakie przypadną konkretnym osobom. 

Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych. Czasami dochodzi też do takiej sytuacji, w której spadkodawca określa udział spadkowy tylko niektórych osób.

Przykład:

Stefan sporządził testament, w którym przekazał 30% spadku swojej córce, 10 % spadku swojemu synowi, a resztę przekazał kochance i swojej byłej żonie nie określając ile dokładnie dostanie każda z nich. W takie sytuacji 60% spadku, które ma otrzymać kochanka i żona dzielone jest po połowie.

Nie jest możliwe sporządzenie testamentu, w którym zawarty jest warunek albo termin (np. uważa się za nieistniejące postanowienie typu – „niech spadek po mnie dostanie syn dopiero jak ożeni się z Agnieszką”, albo „niech mój samochód otrzyma syn dopiero jak skończy studia”). 

Takie zastrzeżenia będą traktowane tak jakby ich w ogóle nie było. Jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany to powołanie spadkobiercy jest nieważne. 

Jak interpretować testament?

Interpretacji testamentu dokonujemy w momencie gdy postanowienia spadkodawcy nie są do końca jasne. Ma ona na celu ustalenie co dokładnie autor testamentu miał na myśli i jaka była jego wola podczas pisania konkretnych sformułowań.

 Testament może być interpretowany na wiele sposobów. Zgodnie jednak z przepisami kodeksu cywilnego testament należy tłumaczyć tak, aby wola autora testamentu została jak najlepiej wypełniona. Postanowieniom testamentu należy nadać rozsądną treść, która pozwoli uznać je za ważne.

 Nie powinno się poddawać pod interpretację żadnych sformułowań niebudzących wątpliwości. Osoba, która dokonuje interpretacji nie powinna tłumaczyć testamentu w sposób jak najbardziej korzystny dla spadkobierców, ale w taki sposób, który najbardziej by odpowiadał autorowi testamentu.