Otwarciem spadku ustawodawca nazywa moment, w którym umiera dana osoba i pozostawia po sobie majątek podlegający dziedziczeniu przez spadkobierców. W chwili śmierci prawie wszystkie prawa i obowiązki należące do spadkodawcy (takie jak np. nieruchomości, ruchomości, prawo do mieszkania, pieniędzy czy też długi), które dotychczas do niego należały stają się spadkiem. Celowo użyto tu wyrażenia „prawie wszystkie”, albowiem niektóre prawa wygasają, albo przechodzą na określone osoby bez względu na to czy są one spadkobiercami czy nie (przypadki te zostały szczegółowo wymienione w poprzednim rozdziale).
Moment otwarcia spadku (czyli chwila śmierci spadkodawcy) ma w prawie spadkowym bardzo ważne znaczenie, ponieważ:
- Po pierwsze – w momencie otwarcia spadku ustala się krąg osób, które będą spadkobiercami, i które dostaną to co spadkodawca po sobie pozostawił,
- Po drugie – ustala się co wchodzi w skład spadku (czyli dokładnie ustala się co tak naprawdę należało do spadkodawcy w momencie śmierci),
- Po trzecie – ustala się, które osoby będą miały prawo do zachowku
- Po czwarte – sprawdza się czy w momencie śmierci spadkodawcy, któraś z osób będąca spadkobiercą nie zachowywała się niegodnie i nie może otrzymać spadku.
Dokładne ustalenie momentu śmierci spadkodawcy ma bardzo ważne znaczenie w praktyce – od dnia śmierci (a czasami nawet godziny, czy minuty) będzie zależało ustalenie tego, kto po kim dziedziczy. Często przecież dochodzi do takich wypadków, w których ginie cała rodzina.
Niedokładne albo błędne ustalenie chwili śmierci skutkuje tym, że niektóre osoby nie będą mogły zostać spadkobiercami (o tym kto po kim dziedziczy będzie mowa w rozdziale poświęconym dziedziczeniu ustawowemu).
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego data, godzina oraz miejsce zgonu lub znalezienia zwłok wpisywane są do aktu zgonu. Wskazana w tym dokumencie data i godzina jest chwilą otwarcia spadku. Czasami jednak trudno jest ustalić chwilę śmierci. W takim przypadku sąd, na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, ustala jak najbardziej prawdopodobny moment śmierci spadkodawcy:
- w razie zaginięcia, osoba zostaje uznana przez sąd za zmarłą po 10 lat od ostatniej informacji o tym, że żyje. Jeśli w chwili uznania za zmarłą osoba miałaby 70 lat to wystarczy upływ 5 lat, UWAGA: uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata,
- w razie zaginięcia podczas podróży samolotem, statkiem lub jakichkolwiek innych podróży morskich lub powietrznych, osoba może być uznana za zmarłą po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa. Jeśli nie było katastrofy to termin ten biegnie od momentu, w którym statek lub okręt miałby przybyć do portu przeznaczenia,
- jeśli ktoś zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia, może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo powinno ustać (np. powódź lub pożar),
Uznanie za zmarłego ma takie same skutki jak śmierć spadkobiercy. Jeśli kilka osób utraciło życie podczas wspólnie grożącego im niebezpieczeństwa to uważa się, że zmarły jednocześnie (ma to istotne znaczenie, ponieważ osoby, które zmarły w tej samej chwili nie mogą po sobie
dziedziczyć).
